Ҳаловат кўчаси. Тоҳир Малик - Суянчиқ

• 

Подробности

Бўлим: Ҳаловат

Чиққан санаси: 16 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Суянчиқ

Маъсума буви Шафоатнинг онасидан ҳар хил гапларни эшитиб, Мардоннинг тўсатдан ғойиб бўлганидан хавотирланиб юрган эди. Бугун эр-хотиннинг гулдай очилиб туришгани гумонларини тарқатиб юборди. Шафоатнинг гапларига буткул ишониб, эзмалик қилмасдан уйига кириб кета қолди.
У бугун кўп юрмаган бўлса-да, толиққанини сезди. Кунга терскай солинган уйга кириб, ёнбошлади. Лекин узоқ ёта олмади. Ўрнидан туриб ошхонага чиқди-да, қозон осди. Ёғ қизигунича пиёз тўғради, шапалоқдек гўштни ювиб, бўлаклади. У ошхонада ёшига хос бўлмаган чаққонлик билан ҳаракат қилар, ҳар қандай юмушни ҳам тез бажарарди. Бу сафар ҳам Шафоат ҳовлини супуриб бўлгунича қозонга мошни солиб, гуручни тозалаб қўйди-да, ҳовлига чиқди. Кранни бурамоқчи эди кучи етмади. “Ҳа, ордона қолгур-а”, деб ўзича нолиб қўйиб, кейин  Мардонни чақирди.
-Болам, шу қаттиқ бўлиб қолибди. Қараб қўйгин.
Мардон “ҳозир” деганича уйдан чиқиб, бурагични буради. Бузилиш асорати сезилмаса-да, кампирнинг чақиришдан мақсадини англаб, тузатмоқчи бўлгандай ҳаракат қилди. Маъсума буви ундан кўзини олмай, айтмоқчи бўлган гапини бошлади:
-Битта қишлоқда ҳамма чўпоннинг хотинини мақтаркан. Бир куни қози хотини билан уришиб қолиб “сенам чўпоннинг хотинига ўхшасанг нима қиларди!” деса, у хотин “намунча ҳамма ўшани мақтайди, бориб кўрайин-чи”, дебди. Бориб қараса, чўпон хотини айвондаги челакдан сув олиб ичаётган экан. Қозининг хотини сув сўрабди. Чўпоннинг хотини “ҳозир”, деб уйга кириб муздек сув олиб чиқибди. “Нега ўзингиз айвонда турган челакдан сув олиб ичдингиз-у, менга ичкаридан олиб чиқдингиз” деб сўрабди. “Айвондаги сув илиб қолган, уйдагиси муздек. Хўжайиним ҳозир даладалар. Олиб кетган сувлари офтобда илиб қолган. Хўжайиним илиқ сув ичганларида мен муздек сув ичиб роҳатланиб ўтирсам, инсофдан бўлмас”, деган экан. Болам, сенга Худо шунақа меҳрибон хотин берган, бахтингдан ўргилсанг арзийди.
Айтадиганини айтиб бўлган кампир краннинг тузалган-тузалмагани билан ҳам қизиқмай яна ошхонага кирди. Мошнинг очилганини кўриб, қозонга гуруч солди. Худди мошхўрда пишишини пойлаб тургандек чоли ҳам кириб келди. Кампир уни лоқайдлик билан кутиб, қўлидаги чарм халтани олди. Чол кийимини алмаштириб ювингунига қадар бир коса овқат сузиб, Раҳимникига ташлаб чиқди. “Сизга ҳам сузайми?” деган саволига “Қорним тўқ”, деган қисқа жавобни олгач, “Кун бўйи кабобхўрлик қилган одамнинг қорни оч бўлармиди? “Шу бечора уззу-кун уйда сиқилиб ўтиради”, деб иккита жаз кўтариб келишга ақли етмайди”, деб гина қилди. Кейин “Хадичанинг етимчаларидан хабар олай”, деб чиқиб кетди. Қайтгач, Шафоатни ошхонага чақирди-да, “ўзингиз сузиб ола қолинг қизим”, деб  айвонда ўтирган чоли ёнига чиқди.
-Маҳаллага ош улашиб юрибсанми?- деди Тўлан оқсоқол.
-Хаҳ қақшамайгина қолинг сиз. Ярим коса мошхўрда билан дунёнгиздан ажрайсизми? Муборак эри билан дам олгани кетибди. Раҳимжон ёлғиз экан. Хадича яна иккита етимчани бошлаб келибди. Шафоатнинг эри қайтди. Индамасам уят бўлмайдими?-деди кампир худди ҳисоб бераётгандек.
-Сенга гапиришу бир чақирим нарига қочиш керак,- деди чол қаддини кўтариб.
-Намунча қолиб кетдингиз? Қуюқ зиёфатнинг устидан чиқиб қолсаларингиз, “Текиндан кафан бўлса ўлмоқ керак”, деб ётиб олиб ейсизлар-а? Сизга баҳона тайин: “Иззатимни жойига қўйиб, тўрга ўтқизиб қўйишди, вақтли туришнинг иложи бўлмади”, дейсиз.
-Гап зиёфатда эмас, тўрда ўтиришда ҳам эмас. Бир кўнгли яримтанинг дардига малҳам бўлиш – вайрон бўлган Каъбани тиклаш савоби билан тенг экан. Шу савобнинг ярмини сенга бердим, ҳадеб жаврайверма.
-Топган савобларим ўзимга етиб ортади.
-Кампиржон, эрталаб “чолжоним” деб турувдинг-ку, нега энди чақиб-чақиб оляпсан? 
-Муборак эрига қўшилиб курортга кетибди.
-Нима бўпти?
-Омон бўлгур болалари юборган-да. Раҳимжони жуда меҳрибон-да.
-Гапингни қара, болалари юбормай амма-холаси юборадими?
-Бола боққандан кейин мана шунақа роҳатини кўрсанг. Барака топгур болалари  ҳар йили курортга юборишади.
-Йўғ-е, ҳар йилимасдир?
-Ҳар йили бир боришади, хўп деяверинг. Биз бола ўстириб нима кўрдик? Ҳали ҳам халта орқалашдан қутулмайсиз. Кўрган одам кулади.
-Э, шу юришим ҳам бир давлат, кампиршо. Юрмасам, ёстиққа михланиб қоламан. Ўғилларингдан ранжимагин. Тўғри туриб, тўғри юришибдими, Худога шукур қилавер. «Оҳ, қайларда ичиб думалаб қолган экан», «Оҳ ким билан муштлашди экан?» деб ич-этингни емайсан. Мана шунинг ўзи бизга курорт-да.
-Ота бўлиб мундоқ тузукроқ тарбия ҳам қилмадингиз. Бола дегани ота-онасининг бағрида бўлиши керак. Лоақал бирортаси...
-Кўп жаврайсан-да! Жаврайвериб, болаларнинг ҳам қулоқ-миясини қоқиб, қўлига бергансан.
-Ҳо, энди мен айбдор бўлиб қолдимми?- Маъсума буви чолига узатмоқчи бўлган пиёлани тақ этказиб хонтахтага қўйди. -Ёмон бўлсам, мана, Шафоат чидамай чиқиб кетарди. Шулар келганидан бери бирор марта қўлимга супурги ушладимми?
-Қўй, гапни кавлаштирма.
-Йўқ, энди кавлаштираман, ҳа! Сизга фақат чойхонапалов бўлса. Бола туғмагансиз, кечалари бешик қучоқлаб чиқмагансиз. Мана, ўзлари ҳам бола ўстиришяпти, билишаётгандир. Тағин ҳам, Худога шукур, тўкинчилик. Мен шунча очарчиликлардан омон олиб чиқдим. Болаларим оч қолишмасин, деб ўзим ушоқ териб ўтирардим...-Кампир ўзини тутолмай, кўзларига ёш олди.
-Оббо...- деди Тўлан оқсоқол қовоқ уйиб.- Йиғинг нимаси бўлди? Болаларга айтаман, сени ҳам курортга юборишади.
-Курорти керакмас. Борадиган курортим тайин... Кўчага чиққанимда қўшниларим тескари қарамай, “ассалому алайкум, бувижон”, дейишганининг ўзи менга курорт. Отам оёғи тегмаган жойларга бориб, сўппайиб юраманми?
-Бўлмаса нима дейсан?
- Ё каттангиз кўчиб келсин. Ё кенжангиз четдаги ишини ташласин. Шунча йил четда юриш шарт эканми?
-Давлат уни бекорга ўқитганми? Ўша ерда ишлаб бериши керак-да.
-Хўжайинларига бориб айтинг, қаримиз, ёлғизмиз, денг.
-Хўп, ҳозир йўлга чиқайми ё ярим кечада борсам ҳам  бўлаверадими?
-Э, қўйинг, гапирманг. Сиз нимасизу ўғилларингиз нима бўларди? Пешонам шўр бўлмаса, сизга тегармидим?..
-Менга тегмасанг итга тегармидинг? Сени ким оларди?
-Тегардим, минг марта рози эдим. Сизга тегиб нима кўрдим, қуруқ ғурбату муҳтожлик...
Тўлан оқсоқол кампирининг феъли айниганини сезиб, уни юмшатиш учун гапни ҳазилга бурди:
-Итга ҳам тега олмас эдинг, хомтама бўлма.
-Вой савил, ҳали ит ҳам олмас бўлиб тупроққа қоришиб ётган эканманми?
-Тупроққа-ку қоришмагансан-а, аммо отанг қариндошга қиз бермас эди,- Тўлан оқсоқол шундай деб ўзининг ҳазилидан ҳузурланиб кулди. Бироқ, бу нозик қочирим кампирига ёқмади. Ўрнидан шарт туриб, қиладиган иши бўлмаса-да ошхона томон кетди. Нималардир қилган бўлиб, қайтиб чиққач, телевизор мурватини буради. Чоли хуфтонни ўқигач,  жой тўшади-да, ўзининг кўрпа-ёстиғини айвонга кўтариб чиқди.
-Ҳа?- деди чол таажжубланиб.
-Уй иссиқ,- деди кампир.
-Ҳой, қачон эсинг кираркин,а?
-Гўрда...
Шу билан ҳамма гапга якун ясалди.
Чол уйда, кампир айвонда ётди.
Омонат ётган Тўлан оқсоқол  бир неча марта  қаддини кўтариб,  дераза оша кампирига қараб қўйди. Охири сабри чидамай, ташқарига чиқиб, елкасига аста туртди.
-Бўлди, тавба қилдим, аразингни йиғиштир,-деди пичирлаб.
-Жойингизга кириб, индамай ётинг.
-Эр битта ўзи ётганида жони чиқиб кетса, қиёматда кампири жуда қаттиқ азобланар экан.
-Кириб, қўрқмасдан ётаверинг, сиз ҳали юз йил яшайсиз.
Тўлан оқсоқол кампирига инсоф киришидан умид қииб  яна пича ўтирди-да, кейин иложсиз равишда уф тортиб уйга кириб кетди. Нариги уй деразасидан қараб турган Мардон билан Шафоат уларни кузатиб овоз чиқармай кулдилар.
Кампир барвақт туриб, чолига таҳорат суви тайёрлаб берди... Тўлан оқсоқол таҳорат олгач, Мардонни чақирди. Мардон ҳовлига чиқиб “Мен бормасам майлими?” деб узр сўраб, уй томон қараб қўйди. Бу қарашнинг маъносини уққан Маъсума буви “Сиз шу ердан қимирламанг”, деб шошганича ичкари кириб кетди. Тўлан оқсоқолэса кўчага чиқиб,  қўшниларни уйғота бошлади...
***
    Тобут ердан узилиб, аёллар қий-чув билан қолдилар. Тобутни галма-гал елкага олаётганлар орасида «Ҳаловат» кўчасида истиқомат қилувчилар ҳам бор.
Акбар домла олдинроқда боряпти. Марҳумнинг ўғли бир вақтлар унинг қўлида ўқиган эди. Шунданми, ҳозир кўзига Розиқнинг болалик пайтлари кўринди. Қабристонга олиб борувчи йўл узоқ бўлгани сабабли Акбар домла толиқди, орқароқда қола бошлади. Тобут ундан узоқлашгани сайин хотиралари ҳам хира тортиб бораверди.
Олимбек баъзан одамлар орасида кўринмай кетади, баъзан тез-тез юриб олдинга ўтади-да, тобутни кўтаради. Пичирлаб дуо ўқийди. Кейин атрофга ҳадик билан қараб қўяди.
Раҳим тобутни тўрт марта кўтаргач, қайтиб яқинлашмади, ўзини оқимдан сал четга олиб, оҳиста бораверди.
Халил Ризаев ҳаммадан орқада одим отарди. Унинг тобутни кўтармаётганини ҳеч ким сезмади.
Бу одамлар орасида Тўлан оқсоқол кўринмайди. У бошқа қариялар билан бирга автобусга ўтириб,  барвақтроқ кетган.
...Мурда лаҳадга қўйилиб, устига тупроқ тортилди. Қори тиловат қилиб бўлгач, Тўлан оқсоқол ўрнидан турди-да:
-Биродарлар, Ҳақберди қанақа одам эди?- деб сўради. Баъзилар индамади, айримлар тил учида «Яхши одам эди, Худо раҳмат қилсин», деб қўйишди. Ҳамма тарқай бошлади.
«Барчанинг тақдири шу бўлгандан кейин, тийиннинг устида талашиб-тортишишлар, алдашлар, иғволар, порахўрликлардан нима наф? Ахир одам топган ҳамма нарсасини ташлаб кетади-ку?!- деб ўйлади Акбар домла.- Иғвогар одамнинг иғвогарлиги, аблаҳнинг аблаҳлиги, порахўрнинг порахўрлиги, худбиннинг худбинлиги ўзи билан қўшиб кўмилса, қандай яхши бўларди!»
“Отаси гўрга кирди. Бола бечора у ёқда ётибди. Ҳар ҳолда уни ўзининг шериклари гумдон қилган. Абжир бўлгани билан нодонлиги бор эди. Ҳар қанча ишинг бўлса бир ўзинг қилавермайсанми? Бу дунёда бировга ишониб ким барака топган?..”-деб ўйлади Олимбек.
“Қизиқ, кўп алам чеккан одамнинг тўсатдан ўлиб қолишини эшитардим. Буларга пул – писта пўчоқ эди. Ўғилнинг тагида қўш машина, «иш», «ўқиш», «оила» деган ташвиши бўлмаса... Югуриб-елиб эришгани шу бўлдими?-деб ўйлади Раҳим.- Ўғли дунёдан лаззат топаман, деб отасига ўлим топиб берди. Тинчгина бир жойда ишламайсанми… Худодан ҳайиқмас эди-ю, аммо милисадан ўлгудай қўрқарди. Одамлар ҳам ажойиб: қинғир ишнинг оқибатини била туриб ҳам нафсларини тийишмайди. Нафс ёмон нарса экан. Бир кун пул ишламаса, хумори тутган бангидан баттар қийналишади. Ўзларига-ўзлари жабр қилишди”.
“ Эсипаст кампир болаларидан нолигани нолиган, болаларинг ёмон бўлса ҳам, кўз олдингда тирик юрсин экан,-деб ўйлади Тўлан оқсоқол.- Болаларинг тепкилаб кўммаса, у дунёнинг ҳам тинчи бўлмаса керагов. Машойихлар: «Отамлатсанг отамлатгин, бўтамлатмагин», дейишган. Шуни кампиршога айтиб қўйишим керак, шукр қилсин…”
Ҳалил Ризаевнинг ўйлари ўзига хос эди: “Нотўғри тарбия шу оқибатга олиб келади. Қўлининг эгрилигини сезишган захоти тўғри йўлга солиш керак эди…2
Дафн маросими ниҳоясига етгач, ҳар ким  хаёли энди бугунга мўлжаллаган ишлари билан банд бўлди.
Акбар домла кўзи очилмаган қизни йўқлашни ният қилиб қўйган. Ундан қайтиб, Хадичаникига киради. Қизларни синаб, билим даражасини аниқлайди. Кейин шунга қараб, дарс тайёрлаш режасини тузади.
Олимбек уйига шошяпти. Яна баъзи «майда-чуйда»ларни яшириши керак. (Эҳтиёт - шарт!)
Раҳим нонуштадан сўнг акасини кузатгач, заводига жўнайди. Иш тугагач, оромгоҳга бориб, ота-онасидан, болаларидан хабар олишни режа қилган.
Ҳалил Ризаев бугун ишга бормайди. Бошлиғидан рухсат сўраган. Ўғли билан бирга бўлиб... физикадан қўшимча машғулотлар ўтказади.
«Ҳаловат» кўчада истиқомат қилувчиларнинг янги куни янги ташвиш, янги режалар билан бошланди...
Улар кўчаларига бурилишлари билан этакда турган “Тез ёрдам” машинасини кўриб, тўхтаб қолишди. Ҳамма Тўлан оқсоқолга ташвишли назарини қадади. Оқсоқол “Яхшилик, Худо хоҳласа яхшилик” деб қўйди. Қўшнилар уйдан Шафоатни қўлтиқлаб чиқаётган Маъсума буви билан Мардонни кўришгач, тилга олинган “яхшилик”нинг маъносини англашди.

оОо


Дунёдаги оилаларнинг яхши расм-русмларида
ўхшашлик кам, ёқимсиз, кераксиз одатларида эса яқинлик бордай кўринади.
 “Турк ҳикоялари”ни ўқиётганимда шу фикр уйғонди. Ҳусайни Раҳми Гурпинар қаламига мансуб ҳикояни эркин тразда таржима қилиб, машваратимиздаги сабрга доир суҳбатимизни тўлдирар, деган ўйда тўпламга киритдим.