Етти қабр

• 

Подробности

Бўлим: Ҳикоялар

Чиққан санаси: 24 Июнь 2014

(Нашр қилинган санаси)

1.
˗ Борасан, ҳар бир эркак умрида еттита қабр кавлаши керак! ˗ деди отам жаҳл билан. ˗ Қўрқаман, деб юрсанг, юраверасан-да. Нимасидан қўрқасан? Ўра кавлагансан-ку? Қабр ҳам ўранинг ўзи, тур, кетмонни ол-да, жўна! Фаттоҳқул бирга боради, ўргатади ҳаммасини.
Ноилож, кетмонни олиб, йўлга тушдим. Ўзи қаерда ёзилган экан “Еттита қабр кавлаш шарт”, деб?  Духтурхонанинг ёнида Фаттоҳқул ака, Умарқул ака ва амакимнинг ўғли Азаматлар мени кутиб туришибди экан. Иккаламизнинг ҳам кўзимизда бир хил маънони уқиш мумкин эди: “Сен ҳам келдингми?”
Фаттоҳқул ака Қуръон тиловат қилгач, қабрнинг ўрнини белгилади. Бўйига икки метр, энига икки метр жойни қадамлаб, тўртта кесакни қўйди.
˗ Ана шу ерни елкаларинггача чуқурликда кавланглар!
Бизнинг анграйиб турганимизни кўрган Умарқул ака кетмонни олиб, кавлашни бошлади. Мен ҳам қўлимга кетмонни олдим. Икки соатларда мўлжалланган чуқурни кавладик.
˗ Бўлади, айвони битди. Бахтиларингга Мулла бобонинг қабри юмшоқ чиқди. Бир хилларнинг қабрини кирка-ю, мисран билан кавлаганмиз, ˗ деди Фаттоҳқул ака. ˗ Юринглар, чой ичиб, бироз дам оласизлар, кейин лаҳадни кавлашни бошлаймиз.
Ўликхонадан келтириб беришган чойнак ва тугунни кўтариб, қабристондан ташқарига чиқдик.
˗ Қабристонда овқат еб бўлмайди, ˗ деди менинг нега ташқарига чиққанимизга тушунмай, савол назари билан қараганимни тушунган Фаттоҳқул ака. ˗ Мулла бобо шунақа дерди.
Қўлларимизни ювиб, овқатланишга ўтирдик.
˗ Мулла бобо яхши одам эди, ˗ деди Умарқул ака. ˗ Жойи жаннатда бўлсин!
˗ Ҳа, “Ким бу дунёда бир масжиднинг қурилишида иштирок этса-ю, қалдирғочнинг уясидек жойига қўли тегса, Аллоҳ унга жаннатда ўша масжид катталигида бир қасрни бино қилиб қўяр экан”, деган ҳадисни кўп айтардилар мулла бобо. Ўзлари бутун бошли бир масжидни тикка қилдилар. Иншааллоҳ, жаннати бўлдилар!
Ишнинг қийини лаҳадни кавлаш экан. Олдин Умарқул ака айвоннинг қиблага қараган девори тубининг ўртасидан бир одам кира оладиган қилиб, доира шаклида чуқур кавлади. Кейин ўша чуқурга Фаттоҳқул ака тушди ва дастаси калта кетмонча билан бир одам бемалол ётадиган узунликда, эгилиброқ ўтира оладиган баландликда лаҳадни кавлай бошлади. Умарқул ака Фаттоҳқул ака кавлаган тупроқни айвонга тортиб олар, мен ташқарига отар эдим. Азамат мен отган тупроқларни бир текис қилиб ёярди.
˗ Бир гапни айтсам, ишонмайсизлар, ˗ деди ташқарига чиққан Фаттоҳқул ака. ˗ Лаҳаднинг ичи ёришиб кетди.
Энг биринчи бўлиб Умарқул ака сакраб тушиб, лаҳаднинг ичига қаради.
˗ Э-э-э! Юзталар қабр кавлагандирман, бунақа ёруғ лаҳадни кўрмаганман, ˗ деди Умарқул ака ва ҳайратдан ҳайқириб юборди: ˗ Аллоҳу акбар!
˗ Аллоҳу акбар! ˗ қайтарди Фаттоҳқул ака ҳам.
Азамат иккаламиз ҳам тушиб, лаҳаднинг ичига қарадик. Лаҳаднинг ичи ташқаридек ёруғ, худди шаҳардаги кечаси сутдек ёниб турадиган чироқ ёқиб қўйилгандек эди.
Жаноза намози пешин намозидан кейин ўқилади. Қабрни кавлаб, тайёр қилганимизда ҳали Пешингача бир соат бор эди.
˗ Биттанг бориб, бобойларга хабар қил! ˗ деди Фаттоҳқул ака. ˗ Бу ерда бўлган воқеани одамлар билсин!
Қишлоққа мен бориб, кўрганларимни отамга айтдим-у, ортимга қайтдим. Ҳадемай қабристонни одам босиб кетди. Эшитган борки, келиб, бир марта чароғон лаҳадни томоша қиларди. Майитни ҳам олиб келишди. Мулла бобони чароғон лаҳадга қўйишди.
“Таборак” тиловат қилингач, одат бўйича кимдир баланд овозда сўради:
˗ Биродарлар! Мулла бобомиз қандай одам эди?
˗ Яхши одам эди, жаннати одам эди, ˗ деган овозлар эшитилди.
Қабристондан чиқаётиб, отамнинг йиғлаётганини кўрдим. Отамга етиб олдим. Анча вақт индамай борган отам елкамга қўлини қўйди:
˗ Сен бўлсанг қабр кавлашдан қўрқаман, дейсан.
2.
Қори бобо ўлганда қабр кавламоқчи бўлганлар талашиб, уришиб кетаёзди.
˗ Ражаб билан Азамат боради. Улар биттадан қабр кавлашди, яна олтита қабр кавлашлари керак. Катталардан Фаттоҳқул билан Раҳмонқул боради, ˗ деди отам узил-кесил қилиб. ˗ Аммо талабгорлар ва қароридан норози бўлиб турганларнинг кўплигини кўриб, қўшиб қўйди. ˗ Тўхтанинг ўғли, жанжал қилма, сенам борақол!
Доимгидек тўрт киши эмас, бу гал беш киши бўлиб, қабристонга жўнадик.
Қабр кавлаш бекорга талаш бўлмаган экан. Бугунги кўрган мўжизамиз олдингисидан ҳам зиёда бўлди. Лаҳаднинг ичи бу гал ўз-ўзидан ёруғ бўлмади, иккита аниқ ёритгич қабрни ёритиб турди. Қабр тайёр бўлганда ҳар биримиз тушиб, бу икки чироқни роса томоша қилдик. Чироқ ҳам деб бўлмасди уларни, иккита нуқта десак тўғри бўларди. Ана шу икки нуқта лаҳаднинг у бошидан бошига ўтиб, бир-бири билан жой алмашиб ўйнар, лаҳад ичини прожекторчаларга ўхшатиб ёритарди.
Раҳмонқул ака мулла одам эди, кўп йиғлади. “Қори бобо олим одам эди, одамларга Қуръонни ўргатар эди, Ҳадисни ўргатар эди. Қуръон ва Ҳадис иккиси икки нур бўлиб, Қори бобомдан олдин келиб, у кишини кутиб олаяпти”, деб йиғлади.
Қори бобонинг гўрига Қори бободан олдин Жаласойнинг эркаги биттаси ҳам қолмай кириб чиқди. Кирган одам бу мўъжизани кўриб, йиғлаб чиқар эди. Отам ҳам йиғлаб чиқди. Чиқиб, баланд овозда такбир айтди ва қишлоқдошларга мурожаат қилди:
˗ Ўв, биродарлар! Қайсинг ўлмай туриб, жаннатилигингни билай десанг, қайсинг гўрим ёруғ бўлсин десанг, қайсинг гўримда нур ўйнасин десанг, Қори бобом қилган ишни қил! Намозингни қолдирма! Қуръон ўқи, Ҳадис ўқи!
Қори бобонинг жанозасидан кейин масжидимизга одам сиғмай қоладиган, айвонда, ҳовлида ҳам намоз ўқиладиган бўлди.
3.
Қори бобо ўлгандан олти ой ўтиб, еттита қабр кавлашим лозимлиги эсимдан ҳам чиқиб кетаёзганда, Толиб ўртоғимнинг отаси Равшан ака ўлди. Фаттоҳқул ака “Мен бормайман, оналаб сўкан мени”, дебди. Абдували ака ҳам бормайман, деган эди отамнинг жаҳли чиқиб кетди.
˗ Равшан қайсимизни сўкмаган? ˗ деди отам қизишиб. ˗ “Сўкарди”, деб ювмасак, кўммасак, буни болалари уйида олиб ўтирсинми? Борасан! Болаларга кўрсатиб турсанг бўлди, ўзлари кавлайди. Равшан нима бўлсаям Жаласойнинг одами, ўлиги кўчада қолмайди. Бормасанг, ўзим бораман.
Абдували ака борадиган бўлди. Суннат ака ҳам бизга қўшилди.
Қиш яқинлашиб қолганиданми, ҳаво совуқлигиданми, ишқилиб, қабр кавланадиган ер қаттиқ чиқди. Бошқа ердан кавлаб кўрдик, фойдаси бўлмади. Айвонини кавлашга кирка ишлатдик. Лаҳадини кавлашда калта мисран ишлатдик. Ана шунда Фаттоҳқул аканинг биринчи қабр кавлашга борганимда айтган гапи эсимга тушди: “Бир хилларнинг қабрини кирка-ю, мисран билан кавлар эдик”. Марҳумни олиб келишганда ҳам ҳали лаҳад тайёр эмасди. Тобутни кўтариб келганлар бирор соатча қабристонда туриб қолишди. Иложи бўлмаса биз ҳам нима қилайлик, ичкаридан тошларни бўлаклаб чиқараётганимизни кўриб турган катталар ҳам бир сўз айтмай кутиб туришди.
˗ Жуда ҳаялладиларинг, ўғлим, ˗ деди айвон тепасига келган отам.
Мен лаҳад кавлаётган эдим, бошимни чиқариб, отамни имладим. Отам тушиб, лаҳадга бош суқди-ю, “Астағфируллоҳ” деб юборди. Кейин секин қулоғимга шивирлади: “Бировга айтманглар!” Қоп-қоронғу лаҳаднинг ичи чидаб бўлмайдиган даражада бадбўй эди.
Одатда, қабр кавлаганлар қабристондан энг охирида чиқиб кетишади. Кирка-ю, мисранларни йиғиштириб қўйиб, кетмоқчи бўлаётгандим, янги қабр олдида тиз чўкиб турган Толибга кўзим тушди. Ёнига бордим.
˗ Ҳаммасини эшитдим, Азамат айтди, жўра, ˗ деди Толиб хафа бўлиб. ˗ Отамнинг ўзи, ... ёмон сўкар эди. Ҳаммамизни сўкар эди. Э-э, нима деб сўкканларини бировга айтиб бўлмайди. Онамни “Қизингни ...”, деб сўкарди. Мулла бобониям сўкканди.  Мулла бобо “Сўкманг, Равшанбой, Худонинг қаҳри келади”, деганда “Э, Худонгниям...”, деб сўкканди-да.
˗ Астағфируллоҳ! ˗ деб юбордим мен ҳам.
4.
Рустамнинг ўлигини Россиядан темир тобутда олиб келишди.
“Отанинг қарғиши ўқ”, деб бежизга айтишмас экан. “Ўлигинг келсин!” деб қарғаган экан, Боймат чол.
Боймат чол юзи қораликни кўтара олмай ўтган йили ўлиб кетган эди. Юзи қораликки, устма-уст. Юзи қораликки, бировга айтсанг, ишонмайди. Юзи қораликки, бировга айтиб бўлмайди. Боймат чолнинг уйдаги қизи уйда ўтириб, ... туғиб қўйди. Таёқдан ўлса шу уйда ўтирган қиз Барчин ўларди. “Боламнинг отаси молбоқар Хайрулла”, дебди отасига. Хайрулла мол боққани билан “закунчи” экан, “экспиртиз” қиламиз”, деб туриб олди. Экспертиза дегани ҳаммасини аниқ-равшан қилиб берди ˗ боланинг отаси ... Рустам экан. Тафсилотини кўпам билмайман, аммо Боймат чол Рустамни ўшанда оқ қилган экан. Ўзи Рустам олдин ҳам бир-икки марта бузуқ аёллар билан гап-сўз бўлувди. Боймат чол энам аймоқчи, “Барчиннинг боласини бўйнига осиб”, уйидан ҳайдаб юборди. Шармандаликка чидай олмаган Рустам Россияга кетиб қолган эди. Мана, ...
Катталарнинг гапи билан темир тобутни очмасдан кўмадиган бўлишди. Катталар боришмади қабр кавлашга. “Бирга икки қилиб, картошкага ўра кавлагандай қилиб кавлайсизлар, бўлади, ўзларинг кавлаб қўяверинглар”, деди отам.
Бўйи икки, эни бир метрлик, одам бўйи ўрани Азамат икковимиз бир соатда кавлаб қўйдик. Бизга чой олиб келган Шавкат бир дунё гап топиб келди. Акаси телефон қилиб, Рустамни ким ўлдирганини, қандай ўлдирганини айтибди. Рустамни молдаванлар ўзларининг миллатидан бўлган қиз билан ушлаб олишиб, ўлдиришган экан. Қандай ўлдиришганини ҳам батафсил айтаётувди, Азамат уни ҳайдаб юборди.
˗ Уялмайсанми, ўлганлар ҳақида шунақа гапларни айтгани, тур, йўқол! Немис ҳам қилмайди унақа ишни.
Хуллас, картошка ўрадай қилиб кавланган қабрга темир тобути очилмай жаноза ўқилган мурдани олиб келишиб, тобут билан кўмишди. 
˗ Қандай одам эди? ˗ демади ҳеч ким.
Одамлар чиқиб кетишаётганди, мен асбобларни йиғиштираётган эдим. Рустамнинг қабридан “Гуп” этган буғиқ овоз эшитилди. Ҳамма ўгирилиб қаради. Ичкарида бир нима портлади, деб ўйладим. “Тобутнинг ичига бобма қўйиб жўнатишган экан”, деган ўй келди калламга. Ҳамма қайтиб келди. Темир тобут устига ташланган тупроқ ташқарига сочилиб кетган, тобут “ташқарига чиқолмай”, қийшайиб турарди. Шивир-шивир бошланди.
˗ Ер оқпадарни қабул қилмади!
˗ Қабр ҳазар қилди ундан!
˗ Қарияларнинг гапи рост экан, қарғиш ургандан қабр ҳам безор экан.
˗ Бас қилинглар! Ёмон деб жарга ташлаб кетмаймиз-ку? Шу ёмон ҳам ... ўзимизнинг ёмонимиз, ˗ деди отам жаҳл билан. ˗ Ундан кўра энди нима қиламиз, шундан гапиринглар!
Тобутни очиб, рисоладагидек кўмишга қарор қилишди. Бошқалар теша, болта топиб келишиб, темир тобутни очишга киришди, биз яна қабр кавлашга тушдик. Бошқа йигитлар ҳам ёрдам бериб, бирпасда қабрни тайёр қилдик.
˗ Катталар қолсин, ёшлар четроққа ўтиб турсин! ˗ деди отам тобутнинг қопқоғини очишаётганда.
Азамат иккаламиз қабрни тайёрлаётган бўлиб, тобут ичига мўраладик. Мўраламасак яхшироқ бўларкан. Жасаднинг аҳволи ... Эрталаб Шавкат айтган гаплар рост экан. Азамат айтган немислар ҳам одамни бунча хорламагандир. Кўзлари ўйилган, қулоқ бурунлари ва ...яна айрим аъзолари кесиб олинган эди. Жасад одеялога ўраб, жаноза ўқилди. Шундай қилиб, Рустамни икки марта дафн қилдик.
Эртасига отам бир гапни айтиб қолди:
˗ Ёввойи итлар жасадни кавлаб олиб, суякларини ҳам кемириб ташлашибди. Итлардан қолган-қутган суякларини териб олиб, кўмиб келишибди. Бир йигитни уч марта кўмишди-я, астағфируллоҳ!
5.
Маҳмуджон ҳожи бобони ҳамма Ҳожи дада дейди. Бутун бошли Ўзбекистондан икки-уч киши Ҳажга борадиган, унинг ҳам биттаси КГБ ходими бўладиган шўро замонида ҳожи бўлган эканлар-да. “Туманда ягона ҳожи бизнинг қишлоқдан”, деб керилардик ўша йиллари. Ҳозир, Худога шукур, қишлоғимизнинг ўзида қирққа яқин ҳожи бор.
Ҳожи дада Маккадан бир жомадон мушки анбар олиб келган эканлар. Зиёратига келган барчани хушбўй мушк билан сийлаган эканлар. Кейин ҳам Жума намозларига келган кишиларнинг қўлларига мушк суртиш одатлари бўлиб қолди. Рамазон ойларида ҳар куни Таробеҳ намозига келган каттаю-кичикнинг қўлига мушк суртар, бобойлар бу ўта хушбўй атирни соқолларига, биз, ёшлар эса юзларимизга суртар эдик. Уйга қайтганимзда уйдагилар “Ҳожи дадамни кўрибсиз-да”, дейишарди. Биздан ҳам хушбўй мушк ҳиди таралиб турарди-да. “Ҳожи дадамнинг мушки анбарлари тугамайдими?”, деб ҳайрон бўлардим. Кейин билсам, Ҳажга кетаётганларга пул бериб юборар, ҳожилар Ҳожи дадага мушк олиб келишар экан.
Ана шундай гўзал одат соҳиби бўлган, ҳалимликда тенгсиз Ҳожи даданинг қабрини кавлаш бизга насиб бўлди. Аллоҳ ҳамманинг ниятига яраша, амалига яраша мукофот беришига яна бир бор амин бўлдим. Лаҳадни кавлаётиб, ҳушимдан кетишимга озгина қолди. Мени мушки анбарнинг ҳиди маст қилган эди. Лаҳаддан чиқаётган бу мушкнинг ҳиди дунёда бор бўлган бирор ҳидга ўхшамас эди. Дунёдаги энг қиммат атир бу ҳиднинг олдида ўзининг атирлигини йўқотар эди.
Лаҳадга бирма-бир бош суқиб чиққан ҳожилар ўзларининг қилган ишларидан афсус қилдилар. Улар ўзларида бўлган барча қиммат мушкларни олиб келиб, жаноза намозидан кейин Ҳожи даданинг тобути устидан сепишган экан.
˗ Бизлар сепган мушкнинг мушклиги қолмади, ˗ деди Олимхон ҳожи кўзларидан ёш оқизиб. ˗ Ҳақиқий мушк бу ерда экан. Биз сепган мушклар қишлоқдан қабргача Ҳожи дадамнинг руҳларини хушнуд қилди, холос. Мана бу мушки анбар эса Ҳожи дадамни Қиёматгача хушнуд этади, инша Аллоҳ! Ишонаманки, бу муаттар анбар жаннати наиймдан келаяпти, валлоҳи алам!
6.
“Ҳар бир кавлаган қабрингда бир мўжиза бор экан-да, бирор айри аломати бўлмаган қабр ҳам кавладингми?” деб сўрамоқчи бўлиб турибсиз-а? Сўранг! Кавладим. Дунёда борлиги ҳам билинмаган, дунёдан ўтгани ҳам билинмаган инсонлар Жаласойда ҳам бор. Ана шундай инсонларга кавлаган қабрларимиз ҳақида сиз ҳам билмай қўя қолинг. Қолаверса, кавлашга мен юборилмаган қабрлар ҳам, мен сафарларда бўлганимда кавланган қабрлар ҳам бўлди. Мен аллақачон еттита қабр кавлаб бўлгандим. “Эркак киши еттита қабр кавлаши шарт”, деган нақлнинг ҳақиқатини ҳам аллақачон тушуниб етган эдим. Энди ўзим ҳам шу гапни тўғри деб ҳисоблайман. Еттита қабр кавлаган эркак саккизинчисигаям, саксонинчисигаям индамай кетаверар экан. “Бу бизнинг бурчимиз, бурчимни бажараяпман, савоб олаяпман”, деган ишонч билан кетаверар экан, кетмонини елкага ташлаб. Еттита қабр кавлаган одамнинг димоғидаги қуртлар ўша қабрларга тушиб қолар экан. Калондимоғ одамга еттита қабр кавлатинг, кейин кўрасиз, ўзимиз қатори бўлади, қўяди. Мен кавлаган қабрларим ичида айри аломати борларинигина айтаяпман, холос.
Долим “парасан”нинг қабридан илон чиқди. Бизда судхур дейишмайди.
Лаҳаддангина эмас, қабрнинг айвонидан ҳам отилиб чиқиб кетдим.
˗ Мен кавламайман, қўрқаман, ˗ дедим лабим пирпираб.
˗ Қўрқма, ˗ деди индамай лаҳадга кириб кетаётган Фаттоҳқул ака. ˗ Ҳали кўрмагансан-да. Ана шу Долим парасаннинг отасига гўр кавлаганимда ҳам илон чиққан эди. Бу илондан ҳали яна беш-олтита чиқса керак. Уларнинг сен билан иши бўлмайди. Улар ўзларига керакли одамни кутиб, бетоқат бўлишаяпти.
Ҳақиқатдан ҳам лаҳадни тайёр қилгунча Фаттоҳқул аканинг “Бор, жонивор, ҳали вақтли, ҳали у одам келгани йўқ”, дегани ичкаридан кўп бор эшитилиб турди.
Лаҳаддан ҳорғин чиққан Фаттоҳқул ака чим устига ўтиргач, тайинлади:
˗ Лаҳад ичида ўн иккита тешик бор, ҳар қайсида иккитадан, йигирма тўртта кўз ялтираб, ўлжасини пойлаб турибди. Бировга айтиб ётманглар!
7.
Эндигисини эшитган бўлсангиз керак? Жаннатмакон Эшон бобомнинг қабрлари ҳақида эшитмаган одам йўқдир?
Қишлоғимизда эшонлар кўп, ҳаммасининг отини қўшиб, Фалончи эшон, деб чақиришади. Эшон бобом битта. Фақат у кишинигина ҳамма Эшон бобом дейди. Оталари кўп улуғ олим, Нақшбандийлик тариқатининг пирларидан эдилар. Ҳамма Ҳазратим деб атайдиган бу зот соҳиби каромат эдилар. Ўтганларидан кейин маълум бўлдики, Ҳазратимиз авлиёлик даражасига етган эканлар. Ҳазратимдан кейин улусга ҳалол-ҳаромни ажратиб бериш Эшон бобомнинг зиммаларида эди. Эшон бобомдан дарс олмаган одам қишлоғимизда йўқ эди. Эшон бобомни йўқлаб, бутун Ўрта Осиёдан зиёратчилар келишарди. Аммо Эшон бобом камтар ва камсуқум инсон эдилар. Тўй-ҳашам, маракаларда одамлар берган эҳсонларни бошқаларга тарқатиб кетар эдилар. У кишига қўйилган тўнларни олиб, маракадан чиқиб кетишда дарвозада қатор турган одамларнинг ичидаги уст-боши юпунроқ бирор кишининг елкасига ташлаб, ўтиб кетар эдилар. Эшон бобомнинг дарвозаси қишин-ёзин, кечаю-кундуз ёпилмас эди. Эшон бобомни йўқлаб борган одам ё шогирдларига дарс бераётганларига ёки намозда ўтирадиган ҳолда ўтириб, Қурон ўқиётганларига гувоҳ бўларди. “Эшон бобомникига бордим, ухлаётган эканлар”, деган одамни кўрмаганман.
˗ Ҳатто биз баҳслашиб, Эшон аямдан ҳам сўраганмиз, ˗ дегандилар бир сафар отам. ˗ “Эшон бобомнинг ухлаганларини сиз кўрганмисиз?”, деб. “Ухлайдилар, аммо биз ҳам кўрмаймиз”, дегандилар Эшон аям.
Эшон бобомгача ҳам, Эшон бобомдан кейин ҳам қабр кавлашга ўн киши бормаган. Юзта талабгорнинг ичидан танлаб олинган ўша ўн киши навбат билан тушиб, қабр кавлаган. Айвони тайёр бўлиб, энди лаҳадни кавлашни бошлаган эдикки, айвон деворларида “Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм” деган ёзувлар пайдо бўлди. Бу пайтда бизнинг қанчалик ҳайратланганимиз, яшириб нима қилдим, ваҳимага тушганимизни тасаввур қилолмайсиз. Қибла тарафдаги девордан ташқари учала деворда ҳам ёзувлар пайдо бўлди.
Иккита йигитни қишлоққа чоптирдик.
Лаҳад тайёр бўлгунча ҳалиги ёзувларнинг устидан бир неча “Аллоҳу акбар” деган ёзувлар чиқди.
˗ Ёшим элликка кириб, бунақа синоатни кўрмагандим, ˗ деди Фаттоҳқул ака. ˗ Эшон бобомнинг биз билмаган бошқа хислатлари ҳам бор экан-да.
Қишлоқдан одамлар етиб келганда олдинги икки ёзувларнинг устидан учинчи ёзувлар пайдо бўлиб улгурган эди: “Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур росулиллоҳ”.
Тумонат одам йиғилди. Ҳамма бу синоатдан лолу-ҳайрон эди. Келганлар ёнларидаги телефонларида бу ёзувларни тасвирга ола бошлашди. Биз ваҳимада қолиб, шу ишни эртароқ қилмаганимизга афсус қилдим. Сабаби, ёзувлар уч қават бўлиб кетганидан энди улар бир ўқишда равон ўқилмайдиган бўлиб қолган, айримлар “Булар аниқ ёзувлар эмас, узуқ-юлуқ ҳарфлар йиғиндиси”, дейишгача ҳам боришган эди.
˗ Ўзларинг ёзиб чиқмадиларингми? ˗ деб сўради ҳокимиятдан келган киши.
У кишининг қўлига бир чўпни бердим:
˗ Битта ҳарф ёзиб кўринг-чи!
Ҳалиги одам бирор ҳарф ёзолмади. Айвон деворининг тупроқлари шувиллаб тўкилиб кетаверди.
˗ Олимларни чақириш керак! ˗ деди кимдир.
˗ Газетадан, телевидениедан одам чақириш керак, ˗ деди яна кимдир.
Анча давом этган баҳс, мунозарага Эшон бобомнинг укалари нуқта қўйдилар:
˗ Бу Эшон бобомнинг жаннати эканликларига бир аломат. Қолаверса, қолганларга, яъни сизу-бизларга бир ибрат. Бу ерда олимлар қиладиган иш ҳам йўқ, телевизордан кўрсатадиган нарса ҳам йўқ. Юринглар, жанозани ўқийлик! Эшитмаганмисиз, “Марҳумни кутдирманглар, тез кўминглар”, мазмунидаги ҳадисни. Эшон бобом ҳам, Эшон бобомга ҳам маҳтал бўлиб қолдилар.

Каримберди Тўрамурод