Қандли диабет қандай касаллик?

• 

Подробности

Бўлим: Саломатлик

Чиққан санаси: 31 Март 2013

(Нашр қилинган санаси)

Бу касаллик кейинги йилларда аҳоли ўртасида кенг тарқалиб бормоқда. Лекин аҳолининг кўпчилик қисми бу касаллик ҳақида оддий тасаввурларга ҳам эга эмас.

Қандли диабет қандай касаллик? Унинг келиб чиқиш сабаблари нимада? Дастлабки белгилари қандай намоён бўлади?

Қандли диабет инсон организмида сурункали кечувчи, модда алмашинув жараёнларининг деярли барча турлари биринчи навбатда қанд алмашинувининг издан чиқиши билан тавсифланувчи ҳамда инсон ҳаёти учун катта хавф туғдирувчи, унинг ҳаёт сифатини пасайтиришга олиб келувчи касалликдир.

Бу касалликнинг келиб чиқишининг асосий сабаблари ҳақида сўз юритар эканмиз, энг аввало, унинг асосида ётадиган марфологик ўзгаришларни тушуниб олиш лозим.

Инсон организмида қанд алмашинув жараёнини тартибга солиб боришда асосий вазифани меъда ости безининг махсус оролчаларида жойлашган ва инсулин моддасини ишлаб чиқувчи ҳужайралар (В ҳужайралар) ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Шунга кўра, қандли диабет касаллигининг замирида организмда инсулин моддаси етишмаслиги ётади. Инсулиннинг кам ишлаб чиқилиши турлича ташқи ва ички сабаблар билан воситаланган. Қандли диабетнинг ривожланишида қуйидаги асосий омиллар ҳал қилувчи роль ўйнайди.

Биринчи омил қандли диабет касаллигига нисбатан ирсий мойиллик бўлиб, ота-оналарнинг ҳар иккаласининг қандли диабет билан касал бўлиши, туғилган болаларда 65-70 фоиз ҳолатларда қанд касаллиги ривожланишига сабаб бўлади.

Иккинчи омил тана вазнининг ошиб кетиши — семириш бўлиб, бу омил катта ёшдаги одамларда қандли диабетни келтириб чиқаради. Маълумки, инсон организми 25 ёшга етганда асосан ўсишдан тўхтайди. Шу сабабли, 25 ёшдаги тана вазни меъёрий вазн деб қабул қилинган. Ҳар бир инсон ушбу ёшдаги вазн миқдорини то умрининг охиригача сақлаб қолишга эришуви лозим. Зотан шу ёшдаги вазнга инсулин моддасини етказиб беришга мослашган меъда ости бези табиийки, бундан ортиқчасини етказиб беролмайди. Натижада қанд алмашуви издан чиқади. Инсулин етишмаслиги сабаблари организмда эҳтиёжлари учун фойдаланилмаётган ёки ўзлаштирилмаётган ортиқча қанд қонда тўпланади — қондаги қанд миқдори ортади ва ўзининг меъёрий чегарасидан чиқади ҳамда сийдик орқали чиқарила бошлайди. Қонда қанча кўп қанд тўпланса уни чиқариб ташлаш учун шунча кўп сув ичиш ва шунингдек, кўп сийдик чиқариш талаб қилинади. Шу тариқа қандли диабетнинг асосий белгилари кўп сув ичиш (чанқаш) ва кўп сийиш кабилардир.

Айни пайтда қанд моддасининг инсулин кам ишлаб чиқарилиши натижасидаги етишмовчилиги оқибатида организм томонидан яхши ўзлаштирилмаслиги беморда очлик ҳиссини ҳам уйғотади. Бемор кўп овқат истеъмол қилолмайди. Бироқ, бу овқатлар инсулин етишмаслиги оқибатида ҳазм бўлмайди, бемор ориқлаб кета бошлайди. Кўриниб турибдики, қандли диабет касаллигининг барча белгилари ўзаро ягона патофизиологик занжир билан боғланган ва воситаланган.

Қандли диабет нима сабабдан хавфли касаллик деб ҳисобланади? Гап шундаки, сурункали узоқ йиллар давом этадиган ушбу касаллик муҳим тана аъзоларини, тўқима ва қон томирларни зарарлайди, уларга ўзининг асоратларини кўрсатади. Энг аввало, бу асаб тизимининг фаолиятида кўринади, оёқ-қўллар қақшаб оғрийди, яхлайди, қизийди, оғриқни сезиш пасаяди. Полинейропатия деб аталувчи касаллик асорати ривожланади. Буйрак фаолиятини издан чиқаради, натижада буйраклар ўз вазифасини бажаролмай қолади. Кўзнинг кўриш қобилияти пасаяди, организм иммун ҳолати пасайиши оқибатида терида йирингли яралар жиддий касалликлар (оғриқсиз кечувчи миокард инфаркти ва бошқалар), оёқларда эса қорасон ривожланади. Кўриниб турибдики, қандли диабет ўзининг асоратлари билан хавфли.

Қандли диабет касаллигининг аёлларда кечиши ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, бундай ҳомиладор одатдагидан катта вазндаги (4-4,5 кг) чақалоқларни туғади. Бундай ҳолатларда қандли диабетга шубҳа туғилиши ва аёллар махсус текширувдан ўтиши лозим бўлади.

Қандли диабет ва унинг асоратларининг олдини олиш учун:

Касалликнинг дастлабки белгилари: чанқоқлик (кўп сув ичиш), кўп сийиш, кўп овқат ейиш кабилар пайдо бўлганда дарҳол врачга мурожаат қилиш керак. Ҳар бир киши ўзининг танаси вазнини назорат қилиб бориши, унинг меъёрий кўрсаткичлардан ошиб кетишига йўл қўймаслиги лозим бўлади. Тиббиёт ходимлари аҳолининг кенг қатламлари орасида қандли диабет касаллиги бўйича одламларнинг билимларини ошириб боришлари лозим.

М. ШАРОПОВА, эндокринолог врач.