Ҳомиладорликда аёллар организмида рўй берадиган ўзгаришлар

• 

Подробности

Бўлим: Саломатлик

Чиққан санаси: 22 Февраль 2015

(Нашр қилинган санаси)

Уруғланган тухум бачадоннинг кўчиб тушувчи пардасига жойлашган пайтдан бошлаб аа айниқса аллантоис орқали озиқланиш даврида (эмбрион ҳаётининг иккинчи ҳафтасидан) эмбрион ўзининг ривожланиши учун зарур бўлган ҳамма моддаларнн она қонидан олади. Сўнгра (ҳомила туғилгунга қадар) она билан ҳомила ўртасида моддалар алмашинуви қон орқали давом эгади.

Ҳомила тўғри ривожланиши учун зарур бўлган витаманлар ҳомилага она организмидан ўтади, ҳомила кислородни она қонидан олади. Ҳомилага кислород етарлича ўтмаса, уида кислород танқислиги рўй беради ва ҳомила нобуд бўлиши мумкин.

Ҳомиладорликнинг иккинчи ярмидан бошлаб она организмига тушган оқсил асосан ҳомила тўқималарининг ташкил топишига сарфланади, она тўқималарида ва плацентада йиғилган кальций тузлари эса ҳомила скелетининг ташкил топиши учун сарфланади. Агар бу тузлар етишмаса, ҳомиладорлик вақтидан илгари тўхташи ва ҳомила нобуд бўлиши мумкин.

Она организмида ҳомиланинг нотўғри ўсиши, соғлом бўлмаган (яллиғланган) туғиш йўлидан ўтиши, аввалги туғруқларда бўлган операциялар ва бошқалар ҳомила учун оғир ҳолларнинг рўй беришига сабаб бўлиши мумкин. Она соғлом бўлса, туғиш йўлларида нуқсон бўлмаса, ҳомила нормал ривожлаяади ва нормал етишиб, ўз вақтида туғилади.

Ҳомиладор аёл оиласида баъзи ирсий касалликлар, ҳомиладорнинг ўзи бошидан кечирган хасталиклар (рахит, тепки, скарлатина ва бошқа юқумли касалликлар) ҳомиладорлик ва туғиш жараёнини мураккаблаштириши мумкин. Бу касалликлар таъсирида ҳомиланинг айрим органлари ўсмай қолиши ва баъзан у ўсишдан тўхтаб, чала туғилиши мумкин.

Шундай қилиб, она организми ҳомила учун озиқланиш манбаидир, у ҳомилани ўсиши, ривожланиши учун барча зарур моддалар билан таъминлайди.

Ҳомиладорликда кўкрак қафаси (унинг пастки қисми) кенгаяди, қовурға айланаси кўтарилади. Бу хилдаги ўзгариш ҳомиладорликнинг эрта муддатларидаёқ кузатилиши мумкин.

Ҳомиладорликда симфизда ва қов суягида, думғаза-ёнбош бўғимида янги тоғай тўқимаси вужудга келади ва ҳомиладорликдаги остиофитлар деб аталган ҳолат, пешона ва чакка суяги ички юзасида сарғимхир-қизил қатлам кузатилади.

Чаноқдаги бўғимлар соҳасида сероз суюқлиғи кўпайиши натижасида юмшайди. Чаноқ бўғимларининг юмшаши уларнинг ҳаракатланиш хусусиятини оширади. Бу ҳол туғруқ жараёнида симфиз бўғимининг бяр оз очилишига, чаноқ кириш қисми ўлчовининг кенгайишига имкон беради, натижада ҳомила бошининг осон туғилиши таъминланади.

Баъзи ҳолларда ҳомиладорликда акромегалия белгилари кузатилади: оёқ, қўл ва пастки жағ суяклари катталашада.

Ҳомила ўсган сари аёл қорин деворининг териси чўзилади. Бу ҳолат айниқса қоғоноқ суви кўп, ҳомила катта ёки эгизак бўлганида кузатилади.

Ҳомиладор қорин деворининг териси кўп чўзилиши натижасида унда ҳомиладорлик чизиқлари ҳосил бўлади (баъзан олимлар бу фикрни рад қиладилар). Чизиқлар пайдо бўлишкга терининг зластиклиги ва бириктирувчи тўқималарнинг бир-биридан ажралиши сабаб бўлади деб тахмин қилинади.

Агар чизиқлар ушбу ҳомиладорликда вужудга келган бўлса, юпқалашган тери остидан унинг бириктирувчи тўқимасидаги томирлар пушти рангда кўринади. Агар чизиқлар олдинги ҳомиладорликда пайдо бўлган бўлса, улар оқиш йўл-йўл бўлиб қолади, чунки уиинг юзаси бириктирувчи тўқима билан қопланади.

Шунингдек чизиқлар сон ва сут безлари териси юзасида ҳам юзага келиши мумкин. Баъзан ҳомиладор бўлмаган аёлларда ҳам ҳомиладорлик давридагига ўхшаш чизиқларни кўриш мумкин. Шунга кўра бу ҳолатни баъзи олимлар эндокрин безлар фаолиятига боғлиқ дейдилар. Баъзи аёлларда ҳомиладорликнинг охирги муддатларида юзда, қорин деворинииг оқ чизиғида- жун ўсади, чилла даврининг 2—3 ҳафтасида эса бу жунлар йўқолади. Бу ҳолат эндокрин безлар ва такомиллашаётган плацента фаолиятига боғлиқдир. Ҳомиладорликда қорин девори ўртасидаги оқ чизиқда, сут безлари сўрғичи атрофидаги ҳалқада, ташқи жинсий органларда, киндик атрофида, баъзан юзда (пешона, юз, юқори лаб устида) қорамтир доғлар кўпаяди, бу ҳам терида рўй берадиган ўзига хос ўзгаришлардандир Бу ҳолат буйрак усти безлари фаолиятига боғлиқ бўлади.

Маълумки, ҳомила ўсиши туфайли аёл оғирлиги ортади. Чунки ҳомила ўсган сари қоғоноқ суви кўпаяди, бачадон мускуллари гипертрофияси рўй беради ва қўшимча қон айланиш системаси такомиллашади. Натижада ҳомиладор аёлнинг оғирлиги ҳар ҳафтада 400-450 граммга ошади. Бундан ташқари, баъзи аёллар ҳомиладорликда семириб кетадилар.

Ҳомиладорнинг киндигида ҳам ўзгариш рўй беради. Ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида киндик текислашади, охирги ойида эса бўртиб чиқади. Бу белги ҳомиладорлик муддатининг (10- ойи) бошланганини билдиради.

ҲОМИЛАДОРЛИК ДАВРИДА МОДДАЛАР АЛМАШИНУВИ

Бу даврда аёллар организмида орган ва системалар функцияси ўзгариши билан бирга моддалар алмашинуви ҳам ўзгаради.

Ҳаво алмашинуви. Хорион киприклари оралиғида, киприк капиллярлари деворининг жуда юпқа пардаси ва уларни қоплаб турган эпителийлар ёрдамида она билан ҳомила қони ўртасида яқин алоқа боғланади. Аммо она қони билан ҳомила қони аралашмайди, чунки ҳар биринииг ўзига хос қон айланиш системаси мавжуд. Ҳаво алмашинуви асосан кислород алмашувидан иборатдир. Она организмидаги кислороднинг бир қисмини ҳомила ўзлаштиради, шу туфайли ҳомиладор аёл организмининг кислородга бўлган эҳтиёжи жуда ортади.

Оқсил алмашинуви . Ҳомиладор аёл организмидаги оқсил моддалар ҳомиладорлик даврида (айниқса биринчи ярмида) бачадоннинг ўсиши ва сут безларининг ривожланиши учун-зарур бўлган махсус оқсил моддаларни ишлаб чиқаришга, кейинчалик эса ҳомиладор организмида ҳомила тўқимаси ва органларнинг ташкил топишига сарфланади. Бундан ташқари, туғиш ва чақалоқни эмизиш вақтида (туққандан кейинги 1 —1,5 йил давомида) она организмидан сарф бўладиган оқсилни тиклаш учун оқсил моддаларнииг бир қисми сақланади. Одатда ҳомиладорлик даврида оқсил алмашинуви сусаяди, шунга кўра у оқсилга бой ҳайвонот маҳсулотларини кўп тановул қилиши ярамайди, чунки ҳомиладор организмида оқсил кўпайса зарарли таъсир кўрсатадиган оралиқ маҳсулотлар (тўла парчаланмаган оқсиллар) тўпланиши мумкин. Шунга. кўра бошқа турдаги оқсиллардан фойдаланиш керак.

Минерал тузлар алмашинуви. Ҳомиладор аёл организмидаги тўқималарда, айниқса ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида сув ва хлоридлар кўпаяди. Бу иккала омил тўқималарнинг қайишқоқлик ҳусусиятини оширади ва туғруқ вақтида ҳомиланинг туғиш йўлларидан ўтиши осонлашади.

Ҳомиладор ва ҳомила учун кальций, натрий, калий, фосфор, магний ва темир тузлари керак бўлади. Кальций тузлари ҳомила скелетининг суякланишига сарфланади. Агар она организмига кальций тузи етарли миқдорда тушмаса, ҳомила скелети турли ўзгаришларга учрайди.

Организмда кальций тузининг етишмаслиги ҳомиладор тишларининг емирилишига, чириб бузилишига, тирноқларининг салга синадиган бўлиб қолишига олиб келади. Оғир ҳолатларда суяклар юмшаб, мўрт бўлиб қолади. Ҳомиладор организмидаги фосфор асосан кальций тузи билан бирга ҳомила суяк системасининг ривожланишида иштирок этади. Бундан ташқари, фосфор керз системасининг тузилиши учун ҳам сарфланади. Агар шу ҳар хтл туз организмда етарли бўлмаса, тетания, остеомаляция вужудга келиши мумкин. Фосфор ва кальций тузлари етишмаса, чаноқ суяги юмшаб, шакли ўзгариши мумкин. Аммо бу патологик ҳолат хозир деярли учрамайди, чунки ҳамма аёллар консультацияда врач текширувидан ўтадилар ва уларга вақтида ирофилактика чоралари кўрилади.

Темир тузлари ҳомила организмида қон элементлари ташкил топиши учун зарурдир. Бу тузлар асосан ҳомиланинг жигар ва талоғига йиғилади. Она сутида темир тузлари кам бўлганлиги сабабли чақалоқ туғилгандан сўнг дастлабки биринчи ой мобайкида ўз организмида йиғилган шу тузларни сарфлайди. Кўп муаллифлар (Ю. А. Алексеев) нинг айтишича, ҳомиланинг тараққиёти учун ўрта ҳисоб билан 450 мг темир тузлари сарфланади. Ҳомиладор аёл таркибида темир тузлари бўладиган овкатлардан еб турмаса, организмида темир моддаси камаяди. Бу ҳолат кўпинча ҳомиладорликнинг 26—28 ҳафталарида намоён бўла бошлайди. Агар аёл организмида темир моддаси жуда ҳам камайиб кетса, ҳомила чала туғилиб, нобуд бўлиши мумкин.

Темир моддасииинг етишмаслиги кўпинча камқонлик касаллиги (гипохром анемия)га олиб келади. Бундай анемия Узбекистондя 60—80% ҳолларда учрайди. Шунга кўра бу борада аёллар ўртасида санитария-профилактика ишларини олиб бориш зарур.

Карбонсув (углевод) алмашинуви. Ҳомиладорлик даврида аёл организмида карбонсув алмашинуви бирмунча кўпаяди. Бунда организм карбонсувни гликоген сифатида ўзлаштиради ва у жигарда тўпланади. Вақт-вақти билан аёлда физиологик глюкозурия (сийдикда карбонсув) кузатилади, бу ҳолатга буйрак эпителийларининг қанд ўтказиш хусусияти ошиши сабаб бўлади, деб ҳисоблакади. Қонда эса қанд миқдори ошмайди, ҳомиладорлик даврининг охирроғида бир оз ошиши мумкин, аммо нормал чегарадан чиқмайди. Бу холат вегетатив нерв системаси фаолиятига боғлиқдир.

Карбонсув организмга қувват берувчи модда ҳисобланади.

Сув алмашинуви. Ҳомиладорлик давомида аёл организмида, айниқса тўкималар ичида сув йиғилади, бу баъзан ҳомиладор танаси шишиб кетишига сабаб бўлади.

Ҳомиладорлик даврида она организми ва ўсаётган ҳомиланинг сувга бўлган талаби ортади, шунга кўра аёл илгаридан кўра кўпроқ сув ичишга мажбур бўлади. Аммо агар аёлда шиш пайдо бўла бошлаган бўлса, сув ичишни камайтириш мумкин. Шиш ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида учрайдиган токсикозларнинг бошланғич босқичидир.

Витаминлар алмашинуви. Ҳомиладор аёл организмида витаминлар етишмаса гиповитаминоз, оғир ҳолатларда авитаминоз касаллиги вужудга келади. Бу ҳолат ҳомиланинг муддатдан олдин туғилишига, яхши ўсмай қолишига сабаб бўлади.

Ҳомиладор аёл организмида витаминлар камайиб кетса, токсикозлариинг авж олишига қулай шароит яратилади. Аёл организмининг айниқса витамин А, d, Вг Е, С ларга бўлган талаби катта бўлади.

Витамин С сперматозоид билан тухум ҳужайранинг қўшилиш жараёнининг тўғри кечиши учун зарур, шунингдек фолликулаларнинг ўсиш, бачадон децидуал пардасининг ривожланнши учун ҳам зарурдир. А. И. Осякина-Рождественская витамин С ни кўп миқдорда тухумдонда, сариқ танада топган. Организмнинг витамин С га талаби ҳомила ўсган сари орта боради. Агар организмнинг витамин С га бўлган талаби 50 мг бўлса, ҳомиладор организми 120-125 мг, ҳатто 224 мг талаб қилади. Йўлдош витамин С учун депо ҳисобланиб, ҳомиланинг талабини вақти вақти билан қондириб туради. Баъзи олимларнинг кўрсатишича, ҳомила организмида тўпланган витамин С она организмидаги миқдордан кўп.

Ҳомиладор аёл организмининг витамин д га бўлган эҳтиёжи ҳам катта. Маълумки, витамин д кальций ва фосфор алмашинувини бошқариб, тартибга солиб туради. Агар организмда витамин д етишмаса онада остеомаляция, ҳомилада эса рахит касаллиги вужудга келиши мумкин.

Ҳомиладорликнинг нормал кечиши учун витамин Е ва А лар ҳам зарурдир. Агар витамин Е, А етишмаса, ҳомила чала туғилиши мумкин.

ЁҒ алмашинуви. Ҳомиладорлик вақтида аёл қонида липоид каби нейтрал ёғлар ва холестерин ҳам кўпаяди. Булар ҳомила танасининг тузилиши, тери ости ёғ қатламининг ташкил топиши, айниқса ҳомиланинг тараққиёти учун, бундан ташқари,

сут безларида сут ишланиб чиқиши учун зарур бўлади. Ёғларнинг парчаланиши организмда ацетон вужудга келишига сабаб бўлади. Ҳомиладорликнинг биринчи ярмида учрайдиган токсикозларда тўхтовсиз қусганда сийдикдан ацетон таналари топилади, агар бу ҳолат давом этаверса ҳомиладорликни тўхтатиш лозим бўлади.

Ҳомиладорлик даврида аёл ўтида холестерин кам бўлади, аммо чилла даврида кўпайиб, баъзан ўт пуфагида тош йиғилишига мойиллик пайдо бўлйди. ЁҒ хомиладор аёлнинг юрак мускуллари орасида, сут безларида, йўлдошда ҳам кўп тўпланади.

Ҳомиладор аёл ёғли овқатларни кўп истеъмол қилса, организмида ёғнинг парчаланиши издан чиқади ва натижада унда тўла ёнмаган ёғнинг зарарли маҳсулотлари тўпланади ва улар сийдикка ўтади. Оқсил ва карбонсувларнинг тўла ёнмаган маҳсулотлари физиологик ацидозга ва сув алмашинувииинг бузилишига сабаб бўлади.

Бачадон бойламларидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда бачадон бойламлари ҳам ҳомила ўсган сари катталашиб (гипертрофия), узунлашади. Бачадоннинг думалоқ бойлами 4 баробар узунлашади. Думғаза бачадон бойлами - қўл жимжилоғи йўғонлигида бўлиб қолади. Бойламларнинг бундай ўзгариши ҳомиланинг ўсишига ва «туғруқда анча қулайлик келтиради. Хусусан думалоқ бойлам туғиш жараёнида гўё от юганига ўхшаб бачадон тубини тутиб туради. Бу бойламни ҳомиладорликда пайпаслаб кўриш мумкин.

Баъзи акушерлар думалоқ бойламнинг туриш ҳолатига қараб, йўлдошнинг қаерга ёпишганини тахмин қилса бўлади, дейдилар. Масалан, агар йўлдош бачадоннинг орқа деворига жойлашган бўлса, думалоқ бойлам аича олдинда ва бир-бирига яқинроқ жойда бўлади. Агар йўлдош бачадоннинг олдинги деворига жойлашган бўлса, унда думалоқ бойламлар анча орқароқда бўлади.

Ҳомйладорликда эндокрин системанинг ҳолати. Ҳомиладорликда эндокрин система анатомик ва физиологик жиҳатдан бир қатор ўзгаришларга учрайди. Бу даврда эндокрин системага яна иккита без — йўлдош ва сариқ тана. қўшилади. Айниқса, гипофиз безида анатомик ва гистологик ўзгаришлар кузатилади. Гипофиз жинсий органлар билан функционал жиҳатдан боғлиқ бўлади, бунинг аҳамияти каттадир.

Ҳомиладорликда гипофизнинг олдинги бўлаги анчагина катталашади. Гипофизнинг олдинги бўлагида бўялиш жадаллигига қараб 2 хил хромофилли бўлади. Хромофилли ҳужайралар доналарининг бўялишига қараб ацидофил ва базофил ҳужайраларга бўлинади.

Гипофиз олдинги бўлагининг катталанишида баъзан ҳомиладор аёлда акромегалия белгиларини учратиш мумкин. Аммо ҳомиладорлик тўхташи билан бу белгилар ўз-ўзидан йўқолиб кетади. Гипофизнинг орқа бўлаги (нейрогипофиз) ҳомиладорликда катталашмайди.

Гипофизнинг олдинги бўлаги кўп миқдорда гонадотроп гормонлар ажратади. Гипофиз орқа бўлагининг фаолияти олдинги бўлаги каби марказий нерв системаси назоратида бўлади.

Қалқонсимон безлардаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда қалқонсимон без бирмунча катталашади. Турли муаллифларнинг фикрига кўра, бу ҳолат 35—40% учрайди. Безнинг катталашиши натижасида моддалар алмашинуви ортади, қонда йод кўпаяди, яъни гипертериоз пайдо бўлиши мумкин. Бу ҳолат ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида кузатилади. Кўпинча без функцияси сустлашиши (гипофункция) мумкин. Бунда йод камайиб кетади, қоннинг қ уйи лиш хусусияти сусайиб қолади.

Қалҳонсимон без олдидаги без кальций алмашинувини бошқаради, ҳомиладорликда унинг фаолияти ошади. Баъзан ҳомиладорликда тиришиш ҳолатларини кўриш мумкин, бу организмда кальций тузининг камайиши туфайли вужудга келади. Бу ҳолат қалқонсимон без олдидаги без фаолияти сусайганда юз беради.

Буйрак усти безидаги ўзгар и шлар. Буйрак усти бези пўстлоқ қааати қал и нлашиши натгокасида катталашади. Буйрак усти безидан оқсил, кўмир ва минерал моддалар алмашинувини бошқарувчи гормонлар (кортизон, гидрокортизон) ҳомиладорликда кўпро қ ажралади. Бу безнинг фаолияти ҳомиладорлик даврида жуда муҳимдир.

Асаб систшасидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда мия пўстлоғининг вазифаси ҳақида бир қатор текширишлар ўтказилган. Ху-сусан М. Л. Гармашова ҳамкасблари билан ҳомиладорликнинг эрта муддатларида ҳам мия пўстлоғида ўзгаришлар бўлишини электроэнцефалограмма ёрдамида аниқлаган. Ҳомиладорликда мия пўстлоғи билан бош мия орасидаги алоқадорлик ўзгаради.

Мия пўстлогида тормозланиш жара ё ни ошиши, пў с тлоқ остида эса тормозланиш жараёнининт сусайиши кузатилади. Шунга қараб вегетатив нерв системасининг тонуси ўзгаради.

Кўпинча вегетатив белгилар юзага келади: ҳомиладор аёлнинг сўлаги оқади, кўнгли айнайди, қайт қилади (ошқозон пило-рус қисмининг спазмаси) ҳамда вегетатив нерв системасининг фаолияти бузилади. Қабзият, веналарнинг кенгайиши, сийдик йўлининг қовуққа уланган қисми кенгайганлиги, дермографизмнинг ўзгариши ва бошқалар кузатилади.

Ҳомиладорлик муддатининг охирларида бош мия пўстлоғининг қўзғалувчанлиги анча сусаяди, орқа миянинг рефлектор равишда қўзғалиши зўраяди, бу ҳолат туғруқ дарди бошланиши сабабларидан биридир. Шундай қ илиб, ҳомиладор организмининг туғишга тайёрланиши асосан асаб системасининг мураккаб рефлектор реакциясига боғлиқдир. Бачадон рецепторлари сезувчанлигининг аста-секин ошиши туғруққа тайёрланишга имкон беради.

Ҳомиладорлик бошланишида вужудга келган шартли реф лекслар ҳомиланинг биринчи қимирлашидан то охиригача анчагина ўзгаради, аммо туғруқ дарди бошланиши билан бутунлай йўқолади. Ҳомиладорликда анализаторларнинг фаолияти ўзгариб, бу ҳолат кўриш ва эшитиш қобилиятига таъсир қилади. Парестезия (бармоқларнинг жонсизланиши, чумоли юрганига ўхшаш жимирлаш) ҳолати кузатилади.

Периферик нерв системасидаги ўзгаришлар — невралгик оғриқлар айниқса ишиалгия хусусиятидаги, думғаза ва бел соҳасидаги оғриқлар билан намоён бўлади. Кўпинча аёлнинг болдири ва ахилл пайи соҳасида томир тортишади. Баъзан периферик нервларнинг қўзғалувчанлиги ортади (тетанияга ўхшаш ҳолат), тизза рефлекслари зўраяди, Хв ос тека ва Труссо белгилари пайдо бўлади:

Ҳомиладор аёлнинг салга жаҳли чиқадиган бўлиб қолади, кайфияти ўзгариб туради, уйқучанлик кузатилади, жинсий майл сусаяди. Юқорида қайд қилинган ҳолатлар мия пўстлоғи ва пўстлоқ ости фаолияти ўзаро мувозанатининг ўзгаришига боғлиқдир.

Юрак ва қон томирлар системасидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда диафрагманинг юқори туриши юракнинг ҳам юқорига жойлашишига сабаб бўлади. Ҳомиладорликнинг охирида юрак бир оз кўндаланг ва кўкрак қафасига яқин ётади. Бунда юрак чегараси кенгаяди, юрак зарби анча четроқда бўлади. Катта қон томирлар кўпроқ эгилганига кўра нозик юрак шовқини, кўпинча систолик шовқин эшитилади. Сут безлари катталашиб, тўлишгани туфайли юрак чегарасини аниқлаш қийинроқ бўлади, буни ултратовуш ва рентген ердамида аниқласа бўлади. Агар ю рак нормал бўлса, ҳомиладорликда деярли ўзгармайди.

Ҳомиладор юраги ҳомила ўсиши билан аста-секин унга мослаша боради; мускуллари гипертрофиялашиб бир оз кенгаяди , функционал хусусияти ортади. Чунки аёл организмида учинчи бўлса, думалоқ бойлам анча олдинда ва бир-бирига яқинроқ жойда бўлами. Агар йўлдош бачадоннинг олдинги деворига жойлашган бўлса, унда думалоқ бойламлар анча орқароқда бўлади. Ҳомиладорликда эндокрин системанинг ҳолати. Ҳомиладор ликда эндокрин система анатомик ва физиологик жиҳатдан бир қатор ўзгаришларга учрайди. Бу даврда эндокрии системага яна иккита без — йўлдош ва сариқ тана қўшилади. Айниқса, гипофиз безида анатомик ва гистологик ўзгаришлар кузатилади. Гипофиз жинсий органлар билан функционал жиҳатдан боғлиқ бўлади, бунинг аҳамияти каттадир.

хомиладорликда гипофизнинг олдинги бўлаги анчагина катталашади. Гипофизнинг олдинги бўлагида бўялиш жадаллигига қараб 2 хил хромофилли бўлади. Хромофилл и ҳужайралар доналарининг бўялишига қараб ацидофил ва базофил ҳужайраларга бўлинади.

Гипофиз олдинги бўлагининг катталанишида баъзан ҳомиладор аёлда акромегалия белгиларини учратиш мумкин. Аммо ҳомиладорлик тўхташи билан бу белгилар ўз-ўзидан йўқолиб кетади, Гипофизнинг орқа бўлаги (нейрогипофиз) ҳомиладорликда катталашмайди.

Гипофизнинг олдинги бўлаги кўп миқдорда гонадотроп гормонлар ажратади. Г и пофиз орқа бўлагининг фаолияти олдинги бўлаги каби марказий нерв системаси назоратида бўлади.

Қалқонсимон безлардаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда қалқон-симон без бирмунча катталашади. Турли муаллифларнинг фикрига кўра, бу ҳолат 35—40% учрайди. Безнинг катталашиши натижасида моддалар алмашинуви ортади, қонда йод кўпаяди, яъни гипертериоз пайдо бўлиши мумкин. Бу ҳолат ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида кузатилади. Кўпинча без функцияси суетлашиши (гипофункция) мумкин. Бунда йод камайиб кетади, қоннинг қушлиш хусусияти сусайиб қолади.

Қал қ онсимон без олдидаги без кальций алмашинувини бошқаради, ҳомиладорликда унинг фаолияти ошади. Баъзан ҳомиладорликда тиришиш ҳолатларини кўриш мумкин, бу организмда кальций тузининг камайиши туфайли вужудга келади. Бу ҳолат қалқонсимон без олдидаги без фаолияти сусайганда юз беради. Буйрак у с ти безидаги ўзгаришлар. Буйрак усти бези пўстлоқ қавати қалинлашиши натижасида катталашади. Буйрак усти безидан оқсил, кўмир ва минерал моддалар алмашинувини бошқарувчи гормонлар (кортизон, гидрокортизон) ҳомиладорликда кўпроқ ажралади. Бу безнинг фаолияти ҳомиладорлик даврида ж уд а муҳимдир.

Асаб системадаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда мия пўстлоғининг вазифаси ҳақида бир қагор текширишлар ўтказилган. Хусусан М. Л. Гармашова ҳамкасблари билан ҳомиладорликнинг эрта муддатларида ҳам мия пўстлоғида ўзгаришлар бўлишини электроэнцефалограмма ёрдамида аниқлаган. Ҳомиладорликда мия пўстлоғи билан бош мия орасидаги алоқадорлик ўзгаради.

Мия пўстлоғида тормозланиш жараёни ошиши, пўстлоқ остида эса тормозланиш жараёнининг сусайиши кузатилади. Шунга қараб вегетатив нерв системасининг тонуси ўзгаради. Кўпинча вегетатив белгилар юзага келади: ҳомиладор аёлнинг сўлаги оқади, кўнгли айнайди, қайт қилади (ошқозон пилорус қисмининг спазмаси) ҳамда вегетатив нерв системасининг фаолияти бузилади. Қабзият, веналарнинг кенгайиши, сийдик йўлининг қовуққа уланган қисми кенгайганлиги, дермографизм-нинг ўзгариши ва бошқалар кузатилади.

Ҳомиладорлик муддатининг охирларида бош мия, пўстлоғининг қўзғалувчанлиги анча сусаяди, орқа миянинг рефлектор равишда қўзғалиши зўраяди, бу ҳолат туғруқ дарди бошланиши сабабларидан биридир. Шундай қилиб, ҳомиладор организмининг туришга тайёрланиши асосан асаб системасининг мураккаб рефлектор реакциясига боғлиқдир. Бачадон рецепторлари сезувчан-лигининг аста-секин ошиши туғруққа тайерланишга имкон беради (Н. Л. Гармашова).

Ҳомиладорлик бошланишида вужудга келган шартли рефлекслар ҳомиланинг биринчи қимирлашидан то охиригача анчагина ўзгаради, аммо туғруқ дарди бошланиши билан бутунлай йўқолади. Ҳомиладорликда анализаторларнинг фаолияти ўзгариб, бу ҳолат кўриш ва эшитиш қобилиятига таъсир қилади. Парестезия (бармоқларнинг жонсизланиши, чумоли юрганига ўхшаш жимирлаш) ҳолати кузатилади.

Периферик нерв системасидаги ўзгаришлар — невралгик оғриқлар айниқса ишиалгия хусусиятидаги, думғаза ва бел соҳасидаги оғриқлар билан намоён бўлади. Қўпинча аёлнинг болдири ва ахилл пайи соҳасида томир тортишади. Баъзан периферик нервларнинг қўзғалувчанлиги ортади (тетанияга ўхшаш ҳолат), тизза рефлекслари зўраяди, Хвостека ва Труссо белгилари пайдо бўлади:

Ҳомиладор аёлнинг салга жаҳли чиқадиган бўлиб қолади, кайфияти ўзгариб туради, уйқучанлик кузатилади, жинсий майл сусаяди. Юқорида қайд қилинган ҳолатлар мия пўстлоғи ва пўстлоқ ости фаолияти ўзаро мувозанатининг ўзгаришига боғлиқдйр.

Юрак ва қон томирлар системасидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда диафрагманинг юқори туриши. юракнинг ҳам юқорига жойлашишига сабаб бўлади. Ҳомиладорликнинг охирида юрак бир оз кўндаланг ва кўкрак қафасига яқин ётади. Бунда юрак чегараси кенгаяди, юрак зарби анча четроқда бўлади. Катта қон томирлар кўпроқ эгилганига кўра нозик юрак шовқини, кўпинча систолик шовқин эшитилади, Сут безлари катталашиб, тўлишгани туфайли юрак чегарасини аниқлаш қийинроқ бўлади, буни ултратовуш ва рентген ердамида аниқласа бўлади. Агар юрак нор-мал бўлса, ҳомиладорликда деярли ўзгармайди.

Ҳомиладор юраги ҳомила ўсиши билан аста-секин унга мослаша боради: мускуллари гипертрофиялашиб бир оз кенгаядй, функционал хусусияти ортади. Чунки аёл организмида учинчи қон айлаййш Системаси (бачадондаги қон айланиш) вужудга келганига кўра, периферик қон томирларнинг қаршилиги ортади. Бачадон катталашган сари бу ҳолат оша боради.

Ҳомиладорликда умумий қон миқдори кўпаяди. Агар қон миқдори ҳомиладор бўлмаган аёлларда умумий тана оғирлигига нисбатан 1/16—1/20 ни ташкил қилса, ҳомиладорликда 1/12—1/14 га етади, Қоннинг солиштирма оғирлиги ҳомиладор бўлмаган аёлларда 1054—«1063 бўлса, ҳомиладорларда камайиб, 1040— 1051 бўлиб қолади. Бу ҳолат тўқималарнинг умумий сув ўтказувчанлик хусусиятига таъсир қилади.

Ҳомиладорликда қоннинг ивиш хусусияти ошади, фибрин ва фибриноген миқдори кўпаяди, қон пластинкалари кўпаяди, шунга кўра ҳомиладор аёлларда тромбоз хавфи бўлади.

Ҳомиладорлик охирида қоннинг чўзилувчанлиги ошади, қон зардобида липидлар (холестерин) кўпаяди.

М. А. Даниахий, Ю. А. Аленсеевларнинг кўрсатишича, қон ишлаб чиқариш системаси, айниқса суяк кўмиги бир қатор ўзгаришларга учрайди.

Физиологик кечаётган ҳомиладорликда суяк илигининг гемопоэтик (қон ишлаб чиқариш) фаолияти ортади. Бунда эритробласт тўқимасида деярли ўзгариш бўлмайди, аммо лейкобласт тўқимасида ҳомиладорликнинг охирида, айниқса биринчи туғувчиларда она-сонда дегенератив ўзгаришлар кўрилади.

Суяк кўмигининг қон ишлаб чиқариш фаолияти айниқса ҳомиладорликнинг 7—8- ойларида жадаллашади, кейинроқ бир оз сустлашади. Эритробластик реакция, ҳомиладорликнинг биринчи ойларидан мегалобластлар кузатилади.

Нормобластлар орасида митоз базофиллари ва бошқа регенератив шаклларнинг кўпайгани, моноцит ва лимфоцитларнинг ка-майгани кузатилади.

Периферик қонда нейтрофилли лейкоцитоз ва лимфопения бўлади. Қизил қонда кўпинча анемия ҳолати кузатилиб, гемоглобин проценти ва эритроцит миқдорй камаяди. Ранг кўрсаткичи 0»9 атрофида бўлади. Бу ҳолат ўсаётган ҳомила талабини қондириш учун темир моддасининг сарфланаётгани ва бу камқонликка олиб келганидан далолат беради.

Е. М. Лиоэина, А. А. Қодирова, Ю. Қ. Жабборова ва бошқалар ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида камқонлик (анемия) вужудга келишини, шу муддатда темир моддаси организмда камайиб кетишини, овқатланишга аҳамият бериш, темир моддасига бой таомлар истеъмол қилиш зарурлигини таъкидлайдилар.

Сут безларидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда сут безлари сут ишлаб чиқаришга тайёрлайади. Без бўлаклари катталашади, пайпаслаб кўрганда қаттиқ тугунчага ўхшайди. Сут бези сўрғичлари катталашиб, атрофи билан бирмунча қорамтир бўлиб қолади. Без тугмачаси атрофида майда-майда безчалар бўртиб чиқади (монгомер безлари сутбези таранглашиб, бир оз осилиб қолади, веналари кенгаяди. Без бўлакларидаги эпителиал ҳужайралар катталашиб, уларнинг протоплазмасида мой томчилари пайдо бўлади. Агар кўкрак сўрғичи атрофи сиқилса, ҳомиладорликнинг биринчи ҳафталаридаёқ оғиз сути чиқади, Ҳатто ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида оғиз сути ўз-ўзидан сиқмаса ҳам чиқиши мумкин. Сутнинг етарли миқдорда бўлишини кўкракнинг катта-кичиклигига ва без бўлакларининг, теридаги веналарнинг кўплигига ва сўрғич атрофидаги айланманинг катта-кичиклигига қараб билиш мумкин.

Сут безларидаги бу ўзгаришлар гормонлар таъсирига боғлиқ. Қўпгина муаллифларнинг фикрича, тухумдондан ажраладиган эстроген гормон сут безлари тараққиётига таъсир қилса, гипофиз безининг олдинги бўлагидан ажраладиган пролактин сут ишланиб чиқишига таъсир қилади. Оз микдордаги пролактин сут ажралишини кўпайтирса, кўп миқдордагиси аксинча сутни камайтиради.Нафас органлари системасидаги ўзаришлар. Ҳомиладорлик даврида ўпка, жигар, диафрагма воситасида юқорига сиқилишига қарамай, унда деярли функционал ўзгаришлар бўлмайди. Бу ҳолат кўкрак қафаси юқори ва пастки қисмининг кенгайиши билан ифодаланиб, ҳомиладор организмида сезиларли ўзгаришни вужудга келтирмайди. Бунинг натижасида ҳомиладорликда ўпканинг ҳажми кенглигича қолади ва ҳаво алмашинуви бирмунча ортади, Ҳомила катта, ҚОҒОНОҚ суви кўп ёки ҳомила биттадан ортиқ бўлган ҳоллардагина ҳомиладорликнинг охирги даврида нафас тезлашади ва ҳатто нафас қисиши каби ҳоллар юз беради.

Овқат ҳазм қилиш органларида бўладиган ўзгаришлар. Ҳомиладорликнинг биринчи ойларида овқат ҳазм қилиш органлари фаолияти бузилади. Бундай ҳол юқорида айтиб ўтилганидек, вегетатив нерв системаси фаолияти бузилишидан келиб чиқади.

Ҳомиладор аёлнинг баъзан кўнгли айнайди, қайт қилади, сўлаги оқади, ичаклар атонияси, қабзият кузатилади, аёл баъзи овқатларни хуш кўрмайдиган бўлиб қолади. Бўр, кесак ва шунга ўхшаш истеъмол қилиб бўлмайдиган нарсаларни кўнгли тусайди. Бундай ҳолат ҳамма ҳомиладорларда ҳам бўлавермайди. Бош-қоронғилик деб аталадиган бундай ҳоллар 3—4 ой мобайнида йўқолади.

Сийдик чиқариш органларидаги ўзгаришлар. Ҳомиладорликда бошқа органлар каби буйракнинг вазифаси ҳам ортади. Буйрак организмда сув алмашинувини тартибга солувчи, она ва ҳомила организмидан ажралган алмашинув маҳсулотларини ташқарига чиқарувчи органдир. Ҳомиладорликда буйракнинг фильтрлаш хусусияти сусаяди, шу сабабли ҳомиладор аёл сийдигида кўпинча оз миқдорда қанд ва оқсил топилади, лекин бу патологик ҳолат ҳисобланмайди.

Сийдикда қанд пайдо бўлиши физиологик глюкозурия деб аталади. Агар сийдикда оқсил пайдо бўлса, бу ҳомиладорлик гестози бошланишидан дарак беради.