Ёмон исмлардан қайтариш

• 

Подробности

Бўлим: Исмлар

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Бундан олдинги ҳадиси шарифларда қўйилиши тавсия этиладиган исмлар ҳақида айтилган бўлса, қуйида келадиган ривоятларда эса ножоиз исмлар ва уларни фарзандларига қўйишдан сақланиш лозимлиги ҳақидаги ривоятлар келтирилади.

 

٦–وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ أَخْنَعَ اسْمٍ عِنْدَ اللهِ رَجُلٌ تَسَمَّى مَلِكَ الْأَمْلاَكِ. زَادَ ابْنُ أَبِي شَيْبَةَ فِي رِوَايَتِهِ: لاَ مَالِكَ إِلاَّ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ. قَالَ سُفْيَانُ: مِثْلُ شَاهَانْ شَاهْ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.

6 –Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу Набийсоллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Аллоҳ даргоҳида исмларнинг энг хунуги “Маликул Амлок” деб аталган кишидир”. Ибн Абу Шайба ўз ривоятида: “Аллоҳ азза ва жалладан бошқа Малик (подшоҳ) йўқ!” деб келтирилган. Суфён: (“Маликул Амлок”ни) “Шаҳаншоҳ” деб тафсир қилган экан (Имом Бухорий, Имом Муслим, Абу Довуд ва Термизий ривояти).

Биз таржимада “энг хунук” деб ифодалаган бирикма аслиятда “ахнаъ” калимаси билан берилган. У луғатда “энг ҳақир, энг мартабаси паст” каби маъноларни англатади. Демак, дунёдалик чоғида қайси бир банда “маликул амлок” деб чақирилган бўлса, у Қиёмат кунида даражаси энг паст банда бўлар экан. Биз ҳадисда айтилган маънони Охират кунига хослаб шарҳлашимизга сабаб шуки, Абу Довуд ва Термизийларнинг ривоятида юқорида келтирилган ҳадис матнига “Қиёмат кунида” лафзи зиёда қилинган.

Баъзи уламолар “ахнаъ” сўзини “энг фожир; ҳалокатга олиб борувчи; ғазабини қўзғатувчи” деб талқин қилишган. Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда: “Бандалар орасидан қайси бири “маликул амлок” эканини даъво қилса, шу бандага Аллоҳнинг ғазаби кучли бўлади”, дейилган.

“Маликул амлок” бирикмаси “подшоҳлар подшоҳи” деган мазмунга эга. Суфён Саврий мазкур бирикмани ажамий тилда “шаҳаншоҳ” деб тушинтирган. Ҳадисда “маликул амлок” исмининг мазаммат қилинишидан бундай исм қўйиш ёки у билан исмланиш мутлақо мумкин эмаслигига далолат қилади.

“...деб аталган” деганда “ўзини “маликул амлок” деб атаган ёки бошқалар томонидан шундай чақирилиб, бу нарсага рози бўлган” маъноси англашилади.

 

٧–وَعَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍأَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِلَقْحَةٍ تُحْلَبُ: مَنْ يَحْلُبُ هَذِهِ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا اسْمُكَ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: مُرَّةُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اجْلِسْ ثُمَّ قَالَ: مَنْ يَحْلُبُ هَذِهِ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا اسْمُكَ فَقَالَ: حَرْبٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اجْلِسْ ثُمَّ قَالَ: مَنْ يَحْلُبُ هَذِهِ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَا اسْمُكَ فَقَالَ: يَعِيشُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: احْلُبْ. رَوَاهُ مَالِكٌ فِي الْمُوَطَّأ.

7 –Яҳё ибн Саиддан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам соғиладиган туяга қараб: “Буни ким соғади?” деб сўрадилар. Шунда бир киши ўрнидан турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ундан: “Исминг нима?” деб сўрадилар. У: “Мурра”, деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ўтир”, дедилар. Сўнгра: “Буни ким соғади?” дедилар. Яна бир киши ўрнидан турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ундан ҳам: “Исминг нима?” деб сўрадилар. У: “(Исмим) Ҳарб”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга ҳам: “Ўтир”, дедилар. Сўнгра яна: “Буни ким соғади”, дедилар. Шунда яна бошқа киши ўрнидан турди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ундан ҳам: “Исминг нима?” деб сўрадилар. У: “(Исмим) Яъийш”, деб жавоб берди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “(Буни) сен соғасан”, дедилар”(Имом Молик “Муваттоъ”да ривоят қилган).

Мазкур ҳадисда Асри саодат даврида бўлиб ўтган кичик бир ҳодиса ҳақида ривоят қилинмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам агар бирон кишини маълум бир вазифани бажаришга тайинламоқчи бўлсалар (гарчи у кичик аҳамиятли иш бўлса-да), уларни ўзига хос набавий услубда текшириб кўрар эдилар. Саҳобаларни ўзаро кураш тушириб кўрганлари, Қуръондан қанча билишини сўраб имтиҳон қилганлари бунга мисол бўла олади.

Туяга арабларда азалдан энг қадрли ва қимматбаҳо нарса сифатида қаралади. Ўша даврда туядан юк ташиш воситаси, сут ва гўшт манбаи сифатида фойдаланилган. Аммо ҳаммада ҳам туя бўлавермаган. Шундан маълум бўладики, туя билан боғлиқ иш ўзига хос масъулиятли вазифалардан бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир жамоа кишилар орасидан: “Эй фалончи, тур мана бу туяни соғ”, десалар бўларди, бироқ ўта ҳассос зот бўлган Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай қилмадилар. Кишиларнинг кўнгил ўксимаслиги ва қалби оғримаслиги учун бошқа усулни қўлладилар. Туя соғиш кишидан кучли ва жасур бўлиш ёки илмли бўлишни талаб қилинмайди. Шу сабаб у зот “Мен соғаман” деб ўрнидан турганларнинг исмларини сўрадилар. Биринчи турган кишининг исми “Мурра” эди. “Мурра” исми “аччиқ, тахир” маъноларига эга. Табиийки, Набийсоллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг исмини ёқтирмадилар ва: “Ўтир”, дедилар. Иккинчи давоъгар ўрнидан турди. Шунда ундан ҳам исмини сўрадилар. У: “Ҳарб”, деб жавоб берди. “Ҳарб” исми “уруш, жанг, жанжал” маъноларини ифодалайди. Набийсоллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг ҳам исмини хушламадилар ва у жойига қайтиб ўтирди. Учинчи даъвогар ўрнидан турганида, ундан ҳам исми сўралди. У бўлса: “Исмим Яъийш”, деб жавоб берди. Мазкур исм “яшайдиган; ўсиб-унадиган” маъноларини англатади. Мана шу кишининг исми Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга маъқул келди ва унга қараб: “Туяни сен соғасан”, дедилар. Бу билан, аввало ўша ерда ҳозир бўлганларга, қолаверса бошқа умматларига ҳам исм танлаш, ножоиз исмлар қўймаслик лозимлигини таъкидлаб, чиройли ва маънодор исмлар танлаш борасида чиройли таълим берган эдилар. У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам бу ерда исм қўйиш борасида бир оғиз ҳам сўз айтмадилар, бироқ қўллаган услублари ҳамма учун катта ибрат бўлди.

 

٨–وَعَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِقَالَ لِرَجُلٍ: مَا اسْمُكَ فَقَالَ: جَمْرَةُ فَقَالَ: ابْنُ مَنْ فَقَالَ: ابْنُ شِهَابٍ قَالَ: مِمَّنْ قَالَ: مِنْ الْحُرَقَةِ قَالَ: أَيْنَ مَسْكَنُكَ قَالَ: بِحَرَّةِ النَّارِ قَالَ: بِأَيِّهَا قَالَ: بِذَاتِ لَظًى قَالَ عُمَرُ: أَدْرِكْ أَهْلَكَ فَقَدْ احْتَرَقُواقَالَ: فَكَانَ كَمَا قَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ. رَوَاهُ مَالِكٌ فِي الْمُوَطَّأ.

8 –Яна Яҳё ибн Саиддан ривоят қилинишича, Умар ибн Хаттоб бир кишидан: “Исминг нима?” деб сўради. У: “(Исмим) Жамра”, деб жавоб берди. “Кимнинг ўғлисан”, деди Ибн Умар. У: “Шиҳобнинг ўғлиман”, деди. Умар ибн Хаттоб ундан: “Қаерликсан?” деб сўради. “Ҳаруқаданман”, деди у. Умар ибн Хаттоб: “Уй-жойинг қаерда?” деди. У: “Ҳарротин норда”, деб жавоб қилди. “Ҳарротин норнинг қайси жойида?” деб сўради Умар ибн Хаттоб. “Зоти лазосида”, деб жавоб берди ўша киши. Шунда Умар: “Тез уйингга бор, улар аллақачон ёниб кул бўлишди!” деди. Ровий айтади: “(Ўша киши уйига борса) худди Умар ибн Хаттоб розийаллоҳу анҳу айтганидек бўлган экан” (Имом Молик “Муваттоъ”да ривоят қилган).

Умар ибн Хаттоб розийаллоҳу анҳу Жамра ибн Шиҳобга қараб: “Исминг нима?” деб сўраганида, у: “Жамра”, деб жавоб берди. “Жамра” сўзи “оловдан бир парча”, яъни “чўғ” маъносини ифодалайди. Кимнинг ўғли экани сўралганида: “Шиҳобнинг ўғлиман”, яъни “ёниб турган олов ўғли чўғман”, деди. Шунда Умар ундан қаерлик эканини сўради. “Ҳаруқадан (яъни, “ёниш жойи”дан)ман”, деди у. “Қаерда турасан?” деб берилган саволга Жамра ибн Шиҳоб: “Ҳарротин нор (яъни, олов ёки жаҳаннам иссиқлиги)да”, деб жавоб берди. “Ҳарротин нор” катта жой эканини билган Умар ушбу маконнинг қайси қисмида туришини сўраган эди, Жамра: “Ҳарротин норнинг “Зоти лазо”сида”, яъни “жаҳаннам иссиқлигининг ловуллаб ёнаётган оловида” тураман, деб жавоб берди. Жамра ибн Шиҳобнинг исми, отасининг исми, тураржойлари номининг ҳамммаси ёниш-куйиш ва олов билан боғлиқлигини билган Умар ибн Хаттоб розийаллоҳу анҳу унга қараб: “Тез уйингга бор, улар аллақачон ёниб кул бўлишди!” деди.

Ҳадис ровийси Яҳё ибн Саиднинг айтишича, Жамра ибн Шиҳоб уйига борса, худди Умар ибн Хаттоб айтганидек, аҳли-оиласи ва уй-жойлари ёниб, кули кўкка совурилиб бўлган экан!

Умар ибн Хаттоб розийаллоҳу анҳу Аллоҳ таолонинг энг валий ва муқарраб бандаларидан бири бўлган. Иймони кучли эканидан ҳатто шайтон ҳам у кишидан қўрқиб туриши хабарларда айтиб ўтилган. Аллоҳ Ўзи хоҳлаган бандаларига баъзи бир нарсаларни билдириб қўйиши бор ҳақиқат. Бу ҳадисда ҳам ана ўша нарсага яққол мисоллардан бирини кўриб чиқдик. Набийсоллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилинган ҳадисларнинг бирида: “Уларга ваҳий қилинмаган ҳолда (баъзи ҳодисалар ҳақида) хабар қилувчи кишилар бўлади. Агар бундайлар умматим ичида бўлса, бас у Умардир”, деб айтилган (“Ал-мунтақо шарҳул муваттоъ”).

 

٩–وَعَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا وُلِدَ الْحَسَنُ سَمَّيْتُهُ حَرْبًا فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: أَرُونِي ابْنِي ، مَا سَمَّيْتُمُوهُ قَالَ: قُلْتُ حَرْبًا قَالَ: بَلْ هُوَ حَسَنٌ فَلَمَّا وُلِدَ الْحُسَيْنُ سَمَّيْتُهُ حَرْبًا فَجَاءَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: أَرُونِي ابْنِي ، مَا سَمَّيْتُمُوهُ قَالَ: قُلْتُ حَرْبًا قَالَ: بَلْ هُوَ حُسَيْنٌ فَلَمَّا وُلِدَ الثَّالِثُ سَمَّيْتُهُ حَرْبًا فَجَاءَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: أَرُونِي ابْنِي ، مَا سَمَّيْتُمُوهُ قُلْتُ: حَرْبًا قَالَ: بَلْ هُوَ مُحَسِّنٌ ثُمَّ قَالَ: سَمَّيْتُهُمْ بِأَسْمَاءِ وَلَدِ هَارُونَ شَبَّرُ وَشَبِيرُ وَمُشَبِّرٌ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ فِي الأَدَبِ الْمُفْرَدِ وَأَحْمَدُ وَالْبَيْهَقِيُّ فِي السُّنَنِ الْكُبْرَى وَالطَّبَرَانِيُّ فِي الْكَبِيرِ.

9 –Али розийаллоҳу анҳу ривоят қилади: “Ҳасан туғилганида мен унга “Ҳарб” деб исм қўйдим. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам келиб: “Менга ўғлимни кўрсатинглар, унга қандай исм қўйдинглар?” дедилар. Мен: “Ҳарб (деб исм қўйдим)”, дедим. Шунда у зот: “Йўқ, у “Ҳасан”дир”, дедилар. Ҳусайн туғилганида ҳам, уни “Ҳарб” деб номладим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам яна келиб: “Ўғлимни менга кўрсатинглар, унга қандай исм қўйдинглар?” деб сўрадилар. Мен: “Ҳарб (деб исм қўйдим)”, дедим. Шунда у зот: “Йўқ, балки у “Ҳусайн”дир”, дедилар. Учинчи фарзандим туғилганда ҳам уни “Ҳарб” деб номладим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам келиб: “Ўғлимни менга кўрсатинглар, унга қандай исм қўйдинглар?” дедилар. Мен: “Ҳарб”, деб жавоб бердим. У зот бўлсалар: “Йўқ, балки у “Муҳассин”дир”, дедилар. Сўнгра: “Мен уларга Ҳоруннинг ўғиллари – Шаббар, Шабийр ва Мушаббирларнинг исмларини қўйдим”, дедилар” (Имом Бухорий “Ал-Адабул Муфрад”да,Байҳақий “Сунанул Кубро”да, Имом Табароний “Кабийр”да ва Имом Аҳмад “Муснад”да ривоят қилган).

Ушбу ҳадис бевосита Али розийаллоҳу анҳунинг ўзидан ривоят қилинмоқда. У ҳаётида бўлиб ўтган воқеалардан бирини ҳикоя қилади:

“Ҳасан туғилганида мен унга “Ҳарб” деб исм қўйдим”.

Аввалги пайтларда уруш ва жанг оддий ҳолат бўлган, тез-тез қабила ва мамлакатлар ўртасида турли сабабларга кўра жанг-жадаллар бўлиб турган. Шу сабаб ким фарзанд кўрса, унинг жасур, ботир, чаққон ва жанговар бўлишини орзу қилган. Али розийаллоҳу анҳу ҳам ўғил фарзанд кўрганида унинг исмини “Ҳарб”, яъни “уруш” деб номлаган. Балки у, ўғлим паҳлавон ва енгилмас жангчи бўлсин, деган умидда ушбу исмни танлагандир.

“Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам келиб: “Менга ўғлимни кўрсатинглар, унга қандай исм қўйдинглар?” дедилар”.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз умматларига ўта масъулиятли зот эдилар. Айниқса аҳли-оилаларига нисбатан масъулиятлари жуда катта бўлган. Али розийаллоҳу анҳу фарзандли бўлганида, уни кўргани келдилар ва исмини сўрадилар. Бундан мусулмон киши фарзанд, набира ва эвараларининг исми ва шу каби нарсаларга беэътибор бўлмаслиги, уларга шахсан ўзи бошчилик қилиб туриши лозимлиги келиб чиқади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам набираларининг исмини сўраган эдилар, унга “Ҳарб” деб исм қўйилгани айтилди. Табиййки, бу исм у зоти шарифга ёқмади ва: “Йўқ, у “Ҳасан”дир”, дедилар.

Ҳасан ибн Али ибн Абу Толиб розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам биринчи набиралари саналади. “Ҳасан” исми “чиройли, кўркам; яхши, маъқул” маъноларини англатади.

Ривоятнинг давомида айтилишича, Ҳасан розийаллоҳу анҳудан кейин яна икки ўғил фарзанд туғилганида ҳам Али розийаллоҳу анҳу уларга “Ҳарб” деб исм қўяверган. Аммо Расулуллоҳ (с.а.в.) уларнинг исмини “Ҳусайн” ва “Муҳассин”ларга ўзгартирганлар.

“Ҳусайн” исми “кичик Ҳасан”, “Муҳассин” эса “бирон ишни чиройли амалга оширувчи; зийнатловчи” каби маъноларни англатади.

Ушбу ривоятда Али розийаллоҳу анҳу учинчи ўғлининг исми “Муҳассин” деб келтирилган. Баъзи манбаларда у “Муҳсин” деб зикр қилинади. Муҳассин жуда ёшлигида вафот этган.

“Сўнгра: “Мен уларга Ҳоруннинг ўғиллари – Шаббар, Шабийр ва Мушаббирларнинг исмларини қўйдим”, дедилар”.

Ҳорун Мусо алайҳис саломнинг акаси бўлиб, унинг тўлиқ исми Ҳорун ибн Имрон ибн Йасҳар ибн Моҳайс бани Лова ибн Яъқуб ибн Исҳоқ ибн Иброҳимдир. Аллоҳ таоло у иккисини, яъни Мусо ва Ҳорун алайҳимус саломларни Бани Исроил қавмига элчи қилиб юборган.

“Ҳасан”, “Ҳусайн” ва “Муҳассин” исмлари арабча бўлиб, улар “ҳ-с-н” ўзагидан ясалган. “Шаббар”, “Шабийр” ва “Мушаббир” исмлари ибронийча бўлиб, улар “ш-б-р” ўзагидан ясалган. Ибн Холавайҳнинг айтишича, мазкур уч иброний исм арабча “Ҳасан”, “Ҳусайн” ва “Муҳассин” исмларининг маъноларини англатади (“Лисанул ъароб”, 4-жузъ, 2185-бет).

 

١٠–وَقَالَ عَبْدُ اللهِ بْنُ جَرَادٍ: صَحِبَنِي رَجُلٌ مِنْ مُؤْتَةَ فَأَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا مَعَهُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ ، وُلِدَ لِي مَوْلُودٌ فَمَا أَخْيَرُ الأَسْمَاءِ ، قَالَ: إِنَّ أَخْيَرَ أَسْمَائِكُمْ الْحَارِثُ وَهَمَّامٌ وَنِعْمَ الإِسْمُ عَبْدُ اللهِ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ وَسَمُّوا بِأَسْمَاءِ الأَنْبِيَاءِ وَلاَ تَسَمُّوا بِأَسْمَاءِ الْمَلاَئِكَةِ ، قَالَ : وَبِاسْمِكَ ، قَالَ: وَبِاسْمِي وَلاَ تَكْتَنُوا بِكُنْيَتِي. رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ فِي شُعَبِ الإِيْمَانِ.

10–Абдуллоҳ ибн Жарод ривоят қилади: “Муътадан бир киши менга ҳамроҳ бўлиб келди ва у билан Набийсоллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларига бирга бордик. У: “Эй Расулуллоҳ, мен фарзандли бўлдим, исмларнинг энг яхшиси қайси?” деб сўради. У зот: “Исмларингиз ичида энг яхшиси “Ҳорис” ва “Ҳаммам”дир. “Абдуллоҳ” ва “Абдураҳмон” исмлари қандоқ ҳам яхши! (Фарзандларингизга) пайғамбарлар исмини қўйинглар, аммо фаришталар исми билан исмланманглар!” дедилар. У: “Сизнинг исмингиз билан ҳамми?” деб сўради. Шунда у зот: “Исмим билан исмланинглар, аммо куням билан куняланманглар!” дедилар” ( Байҳақий “Шуъабул иймон”да ривоят қилган).

“Ҳорис” ва “Ҳаммам” исмларнинг энг яхшиси, “Абдуллоҳ” ва “Абдураҳмон” эса Аллоҳ таоло учун энг маҳбуб исмлардан экани, шунингдек, пайғамбарлар исми билан исмланиш марғуб экани юқорида келган ҳадиси шариф ва уларнинг шарҳи орқали ўрганилди.

“Аммо фаришталар исми билан исмланманглар!”

Банда фақат ўзига ўхшаган бошқа бир банданинг исми билан исмланиши лозим. Масалан, пайғамбарларни олайлик. Улар Аллоҳ билан бандалар ўртасида элчи, юксак одоб ва улуғ мартаба соҳиблари бўлишлари билан бирга, айни вақтда улар Одам болаларидир. Улар ҳам таом ейдилар, ичимлик ичадилар. Аммо фаришталар инсондан ўзгача хилқатда яратилган – инсон тупроқдан яратилган, фаришталар нурдан халқ қилинган, инсонда турли нарсаларга нисбатан шаҳват ва мойиллик ҳисси бор, фаришталарда эса моддийликка бўлган шаҳват йўқ. Шунингдек, фаришталар Аллоҳга умуман осийлик қилишмайди, доимо У Зотнинг тоати ва ибодатида қоим бўлиб турадилар. Инсон эса ундай эмас. Инсонга фаришталар исмини қўйиш жоиз эмаслигига бундан бошқа сабаблар ҳам бор. Хуллас, бандалар “Жаброил”, “Азроил”, “Исрофил”, “Микойил” ва шу каби фаришталар исмлари билан номланмасликлари ва чақирилмасликлари керак.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “(Фарзандларингизга) пайғамбарлар исмини қўйинглар, аммо фаришталар исми билан исмланманглар!” деб айтганларини эшитган Абдуллоҳ ибн Жародга Мутаъдан ҳамроҳ бўлиб келган киши: “Сизнинг исмингиз билан ҳамми?” деб сўради. Яъни, бошқа пайғамбарлар каби Сизнинг исмингизни ҳам фарзандларимизга исм қилиб қўяверайликми, деган маънода савол берди. Бунга жавобан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Исмим билан исмланинглар, аммо куням билан куняланманглар!” дедилар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг исмлари “Муҳаммад”, кунялари “Абулқосим” экани ҳаммамизга маълум. Демак, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг исмларини мўмин-мусулмон киши фарзандига исм қилиб қўйиши жоиздир. “Абулқосим” куняси билан куняланишнинг ҳукми эса қуйида ҳадиси шарифлар орқали батафсил ўрганилади.

 

Ножоиз исмлар:

1 – Аллоҳ таолонинг исм ёки сифатларидан бўлмаган сўзларга “Абду” қўшимчаси қўшиб исм ясаш. Масалан, “Абдуҳошим”, “Абдуқундуз”, “Абдурасул”, “Абдунаби”.

2 – пайғамбарлик ва рисолат маъносини билдирувчи исмлари: Наби(й), Расул, Мурсал.

3 – илоҳликни даъво қилувчи ёки куфр, ширк маъноларини англатувчи исмлар: Маъбуда, Раб, Раббим, Эгам, Санам, Илоҳа.

4 – кофир, мушрик, мунофиқ ва фосиқ кишилар исми. Масалан, Фиръавн, Ҳомон, Қорун, Намруд.

5 – инсонни жуда улуғлаб, кўкларга кўтарувчи исмлар. Масалан, Азиз, Азим, Буюк, Акбар, Барра Мубарра.

6 – фаришталар исми: Жаброил, Азроил, Микоил, Исрофил ва ҳоказо.

7 – руҳий сиқиқлик, ғам, алам ва қайғу маъноларини англатувчи исмлар: Ҳазн, Маҳзуна, Мазлума.

8 – уруш, қирғин ва мусибат маъноларини англатувчи исмлар: Ҳарб, Жанговар, Касофат.

9 – ҳайвон ва ҳашорат исмлари: Қўзи, Бўри, Қўчқор, Кучук, Қундуз.

10 – ўзагида “нор” қўшимчаси бўлган исмлар (“Нор” аслида форсча сўз бўлиб, “қизил ранг” маъносини билдирса-да, мазкур сўз араб тилида “жаҳаннам, дўзах” маъносини ифодалайди): Норали, Норгул, Нормурод.

Яна бошқа салбий маъноларни ифодаловчи исмлар қўйиш ножоиздир.