Аёл эгри суякдан яратилганми?

• 

Бу борада уч хил қараш бор.

Биринчиси Ҳазрати Ҳавво онамиз Одам отамизнинг қовурға суягидан яратилди, деган нотўғри қарашдир.
Ҳазрати Ҳаввонинг яратилиши Қуръони каримда бундай баён этилади: “Эй инсонлар, сизларни бир жондан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини (Ҳаввони) вужудга келтирган ҳамда у икковидан куп эркак ва аёлларни тарқатган Парвардигорингиздан қўрқингиз!” (Нисо, 1).
Бу ва бошқа ояти карималарда Ҳазрати Ҳаввонинг Ҳазрати Одамнинг (алайҳиссалом) қовурға суягидан яратилганига доир ҳеч қандай ишорат йўқ.
Яна яҳудийларнинг муқаддас китоби “Талмуд”да ушбу ривоят бор: “Ҳавво Одамнинг ўн учинчи қовурға суягидан яратилди”. Бу хабар Ҳазрати Пайғамбарга (алайҳиссалом) етганида, хотинлар хатога йўл қўйган пайтлари кечирилишлари кераклигига, баданлари нозик ва рухлари ҳассос эканига ишорат этиш билан шарҳлаганлар.
Бундан беш юз йиллар олдинга қадар Оврупаликлар Тавротнинг шу сўзидан келиб чиқиб, эркакнинг қовурға суяклари хотинларникидан битта кам деб ҳисоблашарди. Хотин билан эркакнинг қовурға суяклари бир хил эканини илм исботлаганида бутун Оврупа ҳушини йўқотди.
Абдул Азиз Жовиш бу борада бундай дейди: “Ҳазрати Ҳавво Ҳазрати Одамнинг чапи қовурғасидан яратилганига доир узун ривоятлар ва қарама-қарши изоҳларнинг асли, асоси йўқ, булар (тўқиб чиқарилган нарсалар, яъни) исроилиётдир” (“Тафсири асрори Куръон ”, 1/138).
Абдуррауф Мунавий ҳам бундай қарашни жуда заиф бир қараш деб баҳолаган (“Файзул қодир , 1/303).
Абу Муслим Исфаҳоний ҳам Ҳазрати Ҳаввонинг қовурға суягидан яратилганини рад этган (“Тафсири кабир”, 3/19; “Тафсири оятил аҳком ”, 2/18).
Эътиқодда мазҳабимиз имоми Имом Мотуридий “Таъвилотул Қуръон” исмли тафсирида Ҳазрати Ҳаввонинг яратилиши хусусида ёзаркан, қовурға суягидан ҳеч баҳс этмаган (“Таъвилотил Куръон”, 67; Сулаймонийа кутубхонаси).
Бу фикрни илгари сурадиганлар ушбу ҳадисни далил қилиб келтиришади: “Хотинлар ҳақида яхшиликка тавсия этинглар. Чунки хотин эгри қовурға суягидан яратилган. Қовурға суягининг энг эгри томони энг уст томонидир. Уни тўғрилайман десанг, синдирасан, ўз ҳолича қолдирсанг, шундай қолади. Хотинлар ҳақида яхшиликни тавсия этинглар” (Бухорий, 6/145).
Бошқа бир ҳадиси шарифда: “Хотин эгри қовурға суяги кабидир. Агар уни тўғрилашга уринсанг, синдирасан. Бахтли ҳаёт кечиришни истасанг, ундан эгрилигича фойдаланавер” (Бухорий, 6/145), дейилган.
Булар ва буларга ўхшаш ҳадислар Ҳазрати Ҳаввонинг қовурға суягидан яратилганига далил бўлмайди. Чунки бу ҳадислар мажоздир, хотинлар билан яхшиликда, муросаи мадорада яшашни тавсия этувчи ҳадислардир.
Буюк муфассир Ибн Атиййа ҳадисда кечган эгри суяк (қовурға) масаласини бундай изоҳлайди: “Жаноби Ҳақ Қуръонда, инсон “ажал”дан яратилган, деб марҳамат қилади (Анбиё, 37). “Ажал” шошилиш, шошқалоқлик демақдир. Бу ерда мажозий маъно бор. Ҳолбуки, инсон “ажал” деб аталувчи бир моддадан яратилмаган. Шунингдек, ҳадисда кечган “эгри суяк” хотинлар вужудининг заифлигига, асабий ва беқарор эканлигига доир мажозий бир ифодадир. Ҳазрати Ҳаввонинг эгри суякдан яратилганини ифодаламайди. (“Тафсири Баҳрил муҳит”, 3/104, “Ал-Важиз”).
Буюк муфассир Абу Ҳаййон ҳам қовурға суягини мажозий деб тушунишини билдириб, бундай дейди: “Ҳадиси шарифда, Ҳавво эгри суякдан яратилди, дейилмаяпти, балки аёл эгри суякдай яратилди, дейиляпти. Шу ҳолат ҳам ҳадиси шариф мажозий эканини, Ҳазрати Ҳавво қовурға суягидан яратилмаганини қувватлайди” (“Тафсири Баҳрил муҳит”, 3/104).
Буюк ҳадис олими Бадриддин Айний мазкур ҳадиси шарифни ўрганаётиб, бундай деган: “Ҳадисда Ҳаввонинг моддадан қовурға суягидан яратилганига доир очиқ бир ифода йўқ” (“Умдатул қорий”, 7/314). Абдуррауф Мунавий ҳам шундай фикрдадир (“Файзул қодир”, 1/503).
Имом Бухорийнинг “Саҳиҳ...”ларини шарҳлаган марҳум Комил Мерос бундай дейди: “Ҳадис бу ифодаси билан аёл жинси фитрат жиҳатидан асабий эканига ва фитрати тақозосига кўра тез жаҳли чиқиб, эгрилик ва одобсизлик кўрсатишига ишорат этилиб, эркаклар аёлларга яхшилик қилишлари лозимлиги буюриляпти” (“Тажриди сариҳ”, 11/305).
Машҳур ҳадис олими Ажлуний Ҳазрати Ҳаввонинг эгри қовурға суягидан яратилганига доир ҳеч бир нарса демаган. Ҳадисни аёлларга яхши муомала қилиш, уларни яхши асраш ва уларни бор ҳолларича қабул этиб, ранжитмаслик маъноларида шарҳ қилган (“Кашфул хафо”, 1/120).
Айтилганларга кўра, бу ҳадис аёлни асраб-авайлаш, назокат билан муомала қилиш ва уни бор ҳолича севиб, хафа қилмаслик кераклигига ишорат қилади. Ҳадиси шарифнинг маъноси ва мақсади шудир.
Шунинг учун биринчи (Ҳавво онамиз қовурға суягидан яратилган, деган) қараш Қуръонга ҳам, суннатга ҳам терс тушади. Бундай қараш тамоман исроилиётдир. Тўғрисини Аллоҳ билади.

Иккинчи қараш: “Ҳазрати Ҳавво Ҳазрати Одамдан яратилган”.

Бундай қарашдагилар, Ҳавво Одамдан яратилган, дейишади. Пекин қовурға суягиданми, ё бошқа бир жойиданми яратилгани хусусида ҳеч нарса айтишмайди. Чунки Қуръон ва суннатда бунақа бир аниқлик йўқ. “Эй инсонлар, сизларни бир нафсдан (Одамдан) яратган ва ундан жуфтини (Ҳаввони) вужудга келтирган ҳамда у икковидан куп эркак ва аёлларни тарқатган Парвардигорингиздан қўрқингиз!” (Нисо, 1).
Ибн Аббос (розийаллоҳу анҳу) бундай дейди: Аёл эркакдан яратилган. Шунинг учун аёлнинг кўзи эркакдадир. Эркак эса тупроқдан яратилган. Шунинг учун эркакнинг кўзи тупроқдадир” (“Тафсиру Ибн Касир , 1/137).
Жумҳур уламоларга кўра, “бир нафс’дан мақсад Ҳазрати Одамдир (“Тафсири Маҳор” 4/332). Элмолили Муҳаммад Ҳамдий Ёзар ҳам шундай дейди: “Бир нафс дан мурод Ҳазрати Одам, хотинидан мурод Ҳазрати Ҳавво эканига иттифоқ ва ижмо бор” (“Ҳақ дини, Куръон тили , 2/1273).
Бу мавзуда бир неча оят ҳам бор: “У сизларни бир жондан (Одамдан) пайдо қилган Зотдир. Бас, сизлар учун бир (доим) турадиган ва бир омонат турадиган жой бордир (Анъом, 98). “Аллоҳ шундай Зотднрки, сизларни бир жондан (Одамдан) яратди ва у ором-осойиш топснн деб унинг ўзидан жуфтини вужудга келтирди” (Аъроф/189); “У сизларни бир жондан (Одамдан) яратди, сўнгра ундан жуфтини (Ҳаввони пайдо) қилди” (Зумар, 6).
Қуръони каримда Ҳазрати Ҳаввонинг Ҳазрати Одамдан яратилгани билдирилган. Бундан ташқарида ҳеч қанақа бир тушунтириш йўқ.
Биз Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) келтирган ваҳийга — қандай бўлса шундай ишонамиз. Камайтирмаймиз ҳам, кўпайтирмаймиз ҳам. Жаноби Ҳақ оятда “нафс”дан, инсонларни яратди, деяпти. Биз ҳам шу шаклда унга ишонамиз. Қандай, қай шаклда, нимасидан (қаеридан) яратилди деган ноўрин тафсилотларга берилмаймиз.

Муҳаммад Шариф Жуман, Йўлдош Эшбек