Тарих...

• 

Дунёнинг яратилиш тарихи қанчалар қадимий бўлса, аёл омили ҳам шу қадар теран тушунчадир. Гарчи унинг мулки борлиқда яратилишдаги хилқати эркак жинсидаги Одамнинг пайдо этилишидан фурсат жиҳатидан озгина фарқ қилса-да, заминдаги ҳаёт нуқтаи назаридан уларнинг фаолияти бир вақтда бошланган бўлиб, замон ва макон мезонида улар айнан тенг ҳисобланадилар. Лекин жамият ривожининг турли босқичларида аёлларга хилма-хил муносабат билдирилган. Ҳиндларнинг муқаддас китоби бўлган Веда аёл гирдобидан, ўлимдан, заҳардан ҳатто илондан ҳам ёмон бир махлуқ қилиб тасвирланган. Буддавизмнинг асосчиси Будда аёлни ҳис-туйғуларга тобе бир махлуқ, деб аввал динига қабул қилмаган. Дўсти Амандонинг қистови билан Будда анча тараддуддан кейин истар-истамас аёлларни динига қабул қилган, фақат бунинг Буддистлар учун жуда хатарли эканини уқтирган. Ҳатто бир марта азиз дўсти Амандога “Агар аёлларни динимизга қабул қилмаганимизда эди, Буддизм соф бир шаклда узоқ асрлар давом этарди. Лекин орамизга аёл киргани учун бу диннинг узоқ яшашига кўзим етмайди”, деган. Қадимги Исроилда эса оилада эркак мутлоқ ҳоким бўлган. Яҳудий қизлар ўз оталарининг уйларида хизматкор, чўридек бўлишган. Отаси хоҳласи, уларни сотиб юборган. Исроилликларнинг фикрича: “...аёлларга одамларни ёмонликка ундовчи малъун” эди.

Қадимги Хитой аҳолиси эса аёлларга исм ҳам қўйишмас, уларни 1, 2, 3 каби сонлар билан чақиришарди.
Ғарб маданиятининг мухлиси бўлган эски Юнон ва Румда аёл ҳеч қандай ҳақ-ҳуқуқ эгаси эмасди. Аёлга фақат бола туғадиган бир машинадек қараларди. Вужудининг тузилиши жиҳатдан эркакдан ожис бўлгани боис, ҳатто севгига ҳам лойиқ кўрилмас,уларга худи фарзанд кўриладиган машинадек қаралар эди. Машҳур Юнон файласуфи Афлотун “Аёл жаҳаннамнинг эшигидир. Аёл киши жамоат мулки бўлиб, қўлдан-қўлга ўтиши керак”, деган эди. Дунёнинг энг машҳур нотиғи Цицерон эса: “Аёл киши ер юзида эркаклар буюк ишлар қилмаслиги учун халқ қилинди. Агар аёл яралмаганида эди, эркак илоҳлашган бўларди”, дея фикр билдирган.
Христиан дини ҳам аёллар ҳуқуқини поймол қилган. Момо Ҳаво Одам атонинг жаннатдан қувилишига, илк гуноҳнинг содир бўлишига сабаб бўлган, дея аёлга “шайтон” деб қараганлар. Протестантизмдан ташқари барча оқимларда фақатгина эркаклар диний раҳбар ва мударрис бўлишига руҳсат этилган. Аёллар эса бу каби ҳуқуқлардан маҳрум этилган.
Жоҳилия асри Арабистон ярим оролидаги аёлларга бўлган муносабат ҳам аянчли эди. Қиз туғилган хонадон уятга қолар, шу боис ота ўз қизини тириклайин кўмиб юборар эди. Агар бирор киши вафот этса, унинг мол-мулки билан бирга аёллари ҳам мерос сифатида бўлиб олинарди, уларга буюмдек муносабат билдириларди. Оқибатда фарзандлари ўз оналари ёки оналари мақомида бўлган аёлларга уйланардилар.
Шундай зулмат дунёда ислом қуёши балқиди. У барча инсонларга шу жумладан аёлларга ҳам яратилган илк онларидаги ҳуқуқларини қайтариб берди. Аёл эркак Аллоҳ олдида тенг эканлиги, уларнинг даражасини фақат қилган амаллари-ю, тақво белгилаб беришини уларнинг бир жинсдан эканлиги илоҳий лафзда нозил бўлди: "Албатта, муслим ва муслималар, мўмин ва мўминалар, итоатли эркак ва итоатли аёллар, ростгўй эркаклар ва ростгўй аёллар, сабрли эркаклар ва сабрли аёллар, тавозуъли (камтар) эркаклар ва тавозуъли аёллар, садақа қилувчи аёллар ва садақа қилувчи аёллар, рўза тутувчи эркаклар ва рўза тутувчи аёллар, авратларини ҳародан сақловчи эркаклар ва авратларини (ҳаромдан) сақловчи аёллар, Аллоҳни кўп зикр қилувчи эркаклар ва (Аллоҳни кўп) зикр қилувчи аёллар-улар учун Аллоҳ мағфират ва улуқ мукофот(яъни, жаннат)ни тайёрлаб қўйгандир"
Щаммага маълумки Қуръони карим каби дастур ҳужжатларда юқоридагига ўхшаб гапни майдалаш одат бўлмаган. Щар бир тилда, жумладан араб тилида ҳам ҳитоб эркак ва аёлга бир хил сийғада бўлаверади. Аммо бу ерда ҳар бир сифатнинг аёлларга хос сийғасини ҳам алоҳида келтиришдан мақсад уларни махкур нарсаларда эркаклар билан тенг эканлигини таъкидлашдир. Декам ибодатларда ва амали солиҳларда ва уларга бериладиган ажр-савобларда ҳар эр ва аёл тенгдир.
Бошқа жиҳатларда ҳам аёл ҳуқуқлари тикланди. Жоҳилия асрида мерос сифатида бўлиб олинган аёлларга Аллоҳ таоло мерос беришни амр қилди. Уларга эркак улушининг иккидан бири миқдорида мерос ажратилди. Бундан мурод аёлларнинг нозик елкасидан турмуш оғирлигини олиш. Яъни аёл киши олган меросини ўзи хоҳлаган мақсадда ишлатиши мумкин. Зеро у оилага масъул этилмаган.
Расули акрам ҳам бу борадааёлларга марҳаматли бўлганлари билан бутун умматга ўрнак бўлганлар: “Аёлларнингизни урманг! Зеро улар оналарингиз, сингилларингиз, рафиқаларингиздир”, дея марҳамат қилганлар.
Шарқ дурдонаси бўлган Турон замин ҳам бу ўгитларга қулоф тутган. Шарқда қадимдан аёлга авайлаб муомила қилинган. Хусусан Амир темур даврида эркаги йўқ хонадон аёли агар сув керак бўлса челакни эшик олдида қолдирар, шу кўчадан ўтаётган эркаклар уни сувга тўлдириб қўярди. Агар челак тўлдирилмаса, шу кўчада яшаётган барча эркаклар қаттиқ жазоланарди. Бу одат тусига кирган бўлиб, аёлларнинг қандай оғир юмуши бўлмасин, маҳалла куй, қўни-қўшни ёрдамида амалга ошарди. Ҳеч бир аёл елкасида турмушнинг оғир юки қолмас, уларга ислом дини аҳкомларида кўрсатилганидек муносабатда бўлинарди. Шу боис ҳам Амир Темур давлат бутун дунёга кенг қулоч ёзгандир, балки?! Зеро аёлини эъзозламаган жамиятнинг таназзулга юз тутиши бугун ҳеч кимга сир эмас. Биз ҳам бугун сизларга расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг нубувватлари туфайли аёлларга ирслом қайтарган ҳурмату ҳақ-ҳуқуқларни, темур бобомиз давридагидек эъзозни соғинамиз. Сиз ҳам ҳурмату эъзоз қадар юксак бўлинг азиз аёллар!

НИГОР